1= سِّلاخُن رووا مَِمُنِه. یَنی چَه؟ کُجَه کاربُرد داره؟

: به گربة سلاخ ها می ماند.

.: به وَچَِه یی مایَن کو همیشه ژو لَکَه تیکَه نشتِه. چی مُخورِه مَنَِکَِرِه کو بشورِه.

2= تُرشَه خُمبَه مَِمُنِه. یَنی چَه؟ کُجَه کاربُرد داره؟ 

: به خمرة ترشی میماند. 

 : به آدَِمی کو خیلی اخمو و عبوسَه مایَن. یا کو مایَن: دیمبَِلَِکَه. dimbεlaka

3= بَلیشُمَه. bališoma یَنی چه؟ کُجَه کاربُرد داره؟ 

: آدمی کم عقل و آشفته و بی سر و پایی رَه مایَن. البته دله زَِراتکارُن، به پیازی کو ژو مغز پیت وابابو کو نه خاصیتی پیازی داره و نه خاصیتی پیازچه، اونی رَم مایَن« بَلیشُم».

4= بُوْلَِردَه دیم bölεrda dim یَنی چَه؟ کُجَه کاربُرد داره. 

: اصطلاحَن به آدمی بی چَشمَه و رو و بی حیایی رَه مایَن.

5= چُکَه پُرس یعنی چه؟ 

 : اصطلاحَن به آدم یا وَچِه یی کو در موردی همه چی، خیلی سووآلی ماکرِه و با هوشتُن سووآلُن آدمی هلاک مَِکَِرِه. اَِنی رَه مایَن: چُکَه پُرس. اونی کو مَِگِیش هَمَه چی بَزُنِه.

6= کَچَه کَچَه کَِردییُن یعنی چه؟ 

: وختی کو با اییَه چُمچِنَه چُن نَفَِرُن گییابو به نوبت با هُم چی بَخورَن، مایَن دارَن کَچَه کَچَه مَِکَِرَن. 

در واقَه یَنی با اییَه چُمچِن به نویت چی بُخوردییُن.

7= چو زَِمین مَِنِه. یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد داره؟

 : چوب به زمین نمی آید. 

: دَِر وَصفی ای جایی مایَن کو خیلی شولوغَه،.

8= چویی مَرگی ژو پا گِِنِچی. یَنی چَه؟ کُجَه کاربرد داره؟ 

 : چوب مرگ به پایش خورده. 

: بابَِتی ای نفری مایَن کو به دلیلی ناخوشییی سَختی در حالی مَرگییَه، ژو حالَم خا نییَه. اصطلاحَن مایَن: چویی مَرگی ژو پا گَِنِچی. یعنی بَِمَِردییُنی صابَه.

9= حَجیمَِت گَِرَه مَِمُنِه!!! 

: به حجامتگر می ماند.

: قدیم حَجیمت هاکَِرد، بضی جَِنییُن تخصص با. ژون قیافه هم همیشه اَخمو با. اَِسَه اَِنَه مَثَِلَه بابَِتی ای نفری مایَن کو خیلی بد اخلاقه، هَمُّن پی هَم زهری چَشی هاچِش. همه ژو پی مَِتَِرسَن.

10= حجیمت گرین شاخَه!!! 

: شاخِ حجامتگر است. 

: حَجیمتگرُن شاخ، ای چیی بد هِیبتی با، به قولی: نتراشیده و نخراشیده. اَِن شاخ پَشتی، بِینی دو کَِفتُن، دومَِماسَِنِشُن و بادکش مَِکَِرشُن، تا خین پُر منابا وَِل کُن نبا. اَِسَه ای نفری کو بد هِیبتَه، بد سَرَه وَضَه، مَِثلی بَضی گَِدُن، وختی آدمی مزاحم مبو تا ناگیرَه وَِل منا کَِرِه، ژو به حجیمتگرُن شاخ تشبیه مَِکَِرَن. البته به هر مزاحمی اذیت کنی رَه هم مَِشید بات.

فرانک خانم/ آقای کاشیان/ آقای رجبی/ درست باچیتُن. ممنون.

11= حکیم اونه کو ژو سَرَِمابو 

: حکیم آن است که بر سرش آمده باشد. 

: قدیم دُکتُری رَه ماشُن حکیم. ولی اَِنجو منظور اونییَه کو دله اییَه کارین با تجربه ببا بو. پس اونی کو ژو تجربه زیاده، ژو رَه مایَن حکیمی اون کارین. هَمَِنی بالا مایَن: زی بَس ژو سَرَِمیچی، دیگَه اوستا یا حکیم بَِبیچی. به طوری کلی آدمی با تجربه رَه مایَن کو هزار جو بلا ژو سَرَِمابو. .

12= حَِسابدار، مَِمُندار منه بو. 

: حسابدار، مهماندار نمی شود

: دله اَِن مَثَِلین منظوری« حسابدار» اونی نییَه کو ژو شُغل حسابداری یَه. بلکه اونی رَه مایَن کو هوشتُن همه چی حساب داره. ای چی مَِگِیش بِیرینِه، صِی دَفَه ژیری ژویری مَِکَِرِه تازَه آیا بِیرینِه یا نِیرینِه. اَِنجور آدم کو خوشتُن همه چی حساب دارِه، منه زُنِه مَِمُنداری خایری بو. هَمنی بالا مایَن کو: حَِسابدار، مَِمُندار منه بو.

13= حُوْض پُر وابو، سَر مَِشو.

: مَلیمه کو حوض پُر وابو، سَر مَِشو، ولی منظور چیچییَه؟ 

: حوض پر بشود، سر می رود. آب آن لبریز می شود.

: هر ظرفی ای ظرفییتی دارِه. اَگَه ویشتَِری ژو ظرفییتی دوریژَن، مَلیمَه کو سَر مَِشو. 

اَِسَه اَِنَه مَثَِلَه ای نفری رَه مایَن کو وختی ای چی مَِگِیش، خیلی اَِصرار ماکَِرِه. مَنَِه زُنِه کو اَِصراری زییادی گاهی نتیجه یی مَعکوسی مادِه، اونی کو مَِگی ای کاری خیری هاکَِرِه دیگَه مَِناکَِرِه. هَمَِنی بالایَه کو باچیشُن: اندازه نگه دار که اندازه نکوست // هَم لایق دشمن است و هم لایق دوست.

14= خاکَه ژو هوشتُنی منه کَِرِه. 

 : خاک او را به خود نمی پذیرد.

: اَِنَه مَثَِلَه بابَِتی ای نفری مایَن کو دله زندگی آدمی خایری نَبیچی، یا فاسد بیچی یا مردم آزار. وختی مَِمَِرِه هِشکین حاضَِر مَِنابو ژو تیی جنازِه شو. هَمَِنی بالا ژو جنازه مدتی دیمه زمینی مَِمُنِه. یا وختی مَِگَِشُن ژو خاکَه کَِرَن، هزار جور اَِشکالی ژو دله کارین بیرین مِی. بازَم

ژو جنازه دیمه زمینی مَِمُنِه. هَمَِنی بالا مایَن: خاکَم ژو هُشتُنی منه کَِرِه. یعنی: خاکَم ژو قبیل نداره.

15= خالمَِکَه کالَمسَرایِه. 

: خیال می کنی کاروانسراست. 

: کالَِمسَرا کو همون کاروانسرای فارسی بو، ای جاییَه کو ژو بَر همیشه وایَه، هرکین گییابو دنین مَِشو، هرکین گییابو بیرین مِی. یا هرکین کو دَنین شیچی، هروخت ژو دَِلی گییابو بیرین مِی، اونی هم کو بیرین شیچی، هر وخت ژو دلی گییابو دَنین مِی. یعنی ای جایی بی حساب و کتابی. اَِسَه چَِرَه اَِنَه مَثَِلَه به کاری مَِبَِرَن؟ 

اَِنَه مثله دو کاربردی داره. اُوَِل اَِن کو، هر جایی کو مَِگَِشُن بایَن بی حساب و کتابَه، مایَن: خالمَِکَه اَِنجو کالَمسَرایِه. دوییُم، وختی کو مِینَن ای نفر ای جا هِی مِِی و مَِشو، به عُنوانی اعتراضی ژو رَه مایَن: مَِگَه اَِنجو کالَمسَرایِه کو هِی مییا وُ مَِشَه؟

16= خالمَِکَه کوه بُکُنچِش!!! 

: خیال می کنی کوه کنده است!!! 

: خاب کوه بُکُند کاری سَختییِه، آدم خیلی هَِلاک مَِبو. اَِسَه وختی ای نفر ای کاری سُبُکی یا ای کاری کمی ماکَِرِه وُ وانَِمود مَِکَِرِه کو خیلی هَِلاکَه، به عنوانی اعتراضی ژو رَه مایَن: اَِنگار کوه بُکُنچِش. یا: خالمَِکَه کوه بُکُنچِش.

17= هَما اَِمبُنینَه کاری ندارین، اَِمبُنَه هَما رَه کاری داره. 

: ما به انبان کاری نداریم، انبان با ما کار داره. 

: زمانی مایَن کو شما کاری به کاری هشکین ندارین، ولی آدم هایی فوضولی دست شما سر پی منِرَن. گایی مِینی کو ای بِهتُن هم شما پیایندِشُن.

18= حَلوا بی میشَه گی مَنَِه بو!!! 

: حلوا بدون فضلة موش نمی شود. 

: خاب ملیمه اگه میشه گی دله حَلوِن دَبو آدمی بد مِی. دیگه آدمی تُون مَنَِسینییِه کو بَخورِه. اَِسَه اَِنَه مَثَِلَی اعتراض آمیزییِه کو دو کاربردی داره. اُووَِل اونی رَه مایَن که دَِلَه ای گورویی هِشوخت ژو کاری بی عیب و ایرادی نییِه. دویُّم ای نفری مزاحمی رَه مایَن کو واردی ای جمعی صمیمی مبو، چون ژو پی ژون خوش مَِنِه، صفایی اون جَمی هُم مَِگَِنِه. اونوخته کو به عنوانی اعتراضی خوشتُن گَل اون مُزاحمی به میشه گی تشبیه مَِکَِرَن و مایَن: حلوا بی میشه گی منه بو.

19= حَمُّوم بی عرقی مَنَِبو. 

 : حمام رفتن بدون عرق کردن نمی شود. 

: خاب معلیمه کو وختی آدم حموم مَِشو، دنین حموم عرق ماکَِرِه. مخصوصن قدیمی حمُّومی عومومی. تَه دَِلی هم گیابو عرق ناکَِرا، بازم مَنَِبو. اَِنَه مَثَِلَه بابتی اَِنی مایَن کو مَنَِبو آدم به ای مجلسی شادی مثلی عاریسی بشو و نَگییابیش چَش روشَِنی یا پیشکَِشی بَبَِرِه. اَِنجور جاهایی بَِشییُن مگی عرق هاکَِرد پیشکشی هَم هادا. پس: حموم بی عرقی منه بو.

20= حَمُّوم مَِشو، خَزینَه مَنَِشو. 

 : حمّام می رود، خزینه نمی رود. 

: قدیمی حَمُّومی عومومی خَزینه هم دَِرشُن. وختی خا خوشتُن بَِشُششُن دَِلَه خزینه هم مَِشِین بعد مَِشِن لیف و صابین موکوآشُن و مَِشِن بیرین. اَگَه ای نفر خَزینه مَنَِشا، اَِنگار کاری تَم نَکَِرچِش. اَِسَه وَختی ای نفر طَِبقی عادَِتی، هُشتُن کاری تَم نَکَِرِه وُ نیمه کاره ول واکَِرِه، بابَِتی ژو مایَن: حَمُّوم مَِشو، خزینه مَنَِشو.

21= حَمُّومین دُتَه تا دَِلَه اُووین دَرِه تازایِه. 

: دخترِ حمّامی تا در آب هست، تازه است. 

: خاب همه مَِزُنین کو اُو، باعثی تَر و تازَِگییَه. آدم تا دَنین حَمُّوم دره ژو پوست لطیفَه، ژو آلَِشکی سُرخییَن و ... حَمُّوم پی کو بیرینما ممکنه دو هِیرَه ساتَم تَر و تازه بو، ولی بعدن مَِلاسِه.هَمون جوری مَِبو کو بیچی. اَِنَه مَثَِلَین منظور اَِنَه کو، آدم تا هوشتُن دَِلَه شَهری دَرَه، شناختَه شُدِه یَه. وختی ای جایی غریبی بَِشا، چون ژو مَِنَِشناسَن، بعدی چُن رویی ماچورییِه، مَِلاسِه. اَِحساسی غربتی ماکَِرِه. البته بَضی وَختَم مِینی جایی غریبی وِیتَِری خوشتُن دَِلَه شهرییَه.

22= حساب چه مربوط بَِه اِینِه پَنشُمبِه یَه؟ 

: حساب چه مربوط به جمعه و پنجشنبه دارد؟ 

: اَِنَه مَثَِلَه کو جَنبِه یی اعتراضی دارِه، ای نفر بد حسابی رَه مایَن کو وختی مَنَِگِیش خوشتُن حساب تسویه کَِرِه دَِمبالی وییُمِه مَِگَِردِه. یا آرو هَِرِن مَِکَِرِه. مایِه هَمَن پَنشُمبَه تَه حساب صاف ماکَِرون. پَنشُمبَه مَِبو مایِه: اِینَه تَه حساب صاف ماکَِرون. خُلاصَه آدمی سَرگَِردُن مَِکَِرِه. اَِنجور آدَِمی رَه مایَن: حشاب چه مَربوط به اِینِه پَنشُمبِه یَه؟ خُلاصه اَِنی کو اَِنَه مَثَِلَه اونی رَه مایَن کو آدمی رَه آرو هَِرِین مَِکَِره.

23= خایرَه اَِنگیرَه، شَِغالین نصیب مَِبو. 

 : انگور خوب، نصیب شغال می شود. 

: اوصولَن شَِغالَه کو هَمچی ترکیبی قشنگی هم نَِدارِه، اَِنگیری رَِسیدِه یی پی کو خا شَِرینِه و خیلی هَم خوش اُو وُ رُوْنگه، خیلی ژین خوش مِی. مَِشو دنین رَز، پِیی اَِنگیرَه کُلُن، زیزی مَِنجِه وُ اَِنگیرَه مَِلاشَِنِه. 

اَِسَه کُجَه اَِنَه مَثَِلَه کاربرد پیدا مَِکَِره؟ ای وخت مِینی ای لُقمِه یی چرب و نرمی ای نفری نا لایقی گیر مِی، مایَن: خایرَه اَِنگیرَه شغالین نصیب مَِبو. یا ای وختی هم مِینی اییَه دُختَِرَه یا اییَه جَِنیکا کو خیلی خوشگَِلَه وُ خوش هِیکَِلِه، ای نفر بد قواره گیر مِی، اون وخته کو مایَن: اَِنگیری خایری نَصیبی شَِغالین مَِبو. خاب راستَم مایَن دیگه.

24= خَبَِرَه بَِر، آتَِش مَِبَِرِه، آتَِش مییارِه. 

: آدم خبرچین، آتش می برد، آتش می آورد. 

: خاب ملیمَه، آدَِمی کو خَبَِرچینَه، خَبَِر مَِبَِرِه وُ خبر میارِه، مَِثلی اَِنی مَِمُنِه کو تَیی آتَِشی پوف مَِکَِرِه. مَِنارزِه آتَِش خاموش بَبو. اوصولَن خبرچینی، صفتی بَدییَه. مَِثلی آدَم فوروشی مَِمُنِه. هَمُّنُن بَد بَخت مَِکَِرِه. اییَه شَِعرَه سعدی پی دارین کو مایِه: 

میان دو تن جنک، چون آتش است سخن چین بد بخت، هیزم کش است.

25= خَر وَختی جَه بِینِه، واش مَنَِخورِه.

 : خر وختی جو ببیند، کاه نمی خورد. 

: اَِنطور کو ملیمَه خَرَه جَه ویشتَِری ژین خوش مِی تا واش. اَِسَه اَِنَه مَثَِلَه کُجَه کاری مَِبَِرَن؟ وختی ای نفر ای جایی کاری ماکَِرِه وُ ای مُزدی مارِه، وَختی جایی دیگه یی هَمَِنَه کارین بالا مزدی ویشتری مادَن، یا کاری وِیتَِری با مُزدی ویشتَِری ژو گیر مِی وُ مَِگِش بَشو اونجو، ژو صاب کار کو دلخور مَِبو، به عنوانی اعتراضی توهین آمیزی اَِنَه مَثَِلَه در موردی ژو مایِه.

26= لالَه خورَه میرزا. اَِنَه اییَه اصطلاحه. معنیی خاصی داره. ژو تفسیر چیچییَه؟ 

: ای وَچِه یی رَه مایَن کو هرکاری ماکَِرَن هَِکاتی مناکَِرِه. تازه ای چیی هم ژو پی ماپرسَن جوواب مناده. یا بلد نییَه یا انی کو ژو دلی مَنَِگی جوواب هادِه. اَِن جور وَچِه رَه اصطلاحَن مایَن : لالَه خورَه میرزا.

27= نَرَه رووا مَِمُنِه. 

: به گربه نره می میند. 

: آدمی کو غُرغُرویَه وُ زیاد غُر مُکّووِه بابَِتی ژو اَِنَه اصطلاحَه کاری مَِبَِرَن.

28= اُوْ کَِتَه رووا مَِمُنِه. 

 : آدمی کو سر تا پا دله وارَِشی لیش ببا بو. یا کو اُوْ ژو دیم دوشُندبیشُن، یا دله جووین کَِت بابو کو ژو هَلِه پاک تر ببابین، بابَِتی ژو مایَن: اُو کَِتَه رووا مَِمُنِه.

29= خالًه زَِنَِکَه. 

 : خاله زنک است . 

اَِنَه اصطلاحَه ای میردی رَه مایَن کو زی بَس با جَِنییُن بَِنیَِسچی و پیِ بیچی، به ژون اخلاقی آلوده بَِبیچی، یا غیبت ماکَِرِه، یا هَِکاتی میارِه و مَِبَِرِه. اوصولَن ای میردی رَه مایَن کو ویشتَِری با جَِنییُن نَِشستَه برخاست داره وُ به جَِنّییُن اَِخلاق عادت کَِرچِش.

30= اگه باتُّن، لیکُتَه چیچی رَه مایَن؟

: اگر گفتید، « لیکُّتَه» به چی می گویند؟ می گویند: کاچی. 

: حلوایی رقیق و سَر دَستی رَه مایَن لیکّتَه. آردی خالی دَِلَه لَلَِقویی سرخ ماکَِرَن، اُوْ دومَِریژَن و خا هُم موکّووَن. زَعفرُن هم موکّوئن. اَِسَه اگه شَکر اضافه کَِرَن، مَِبو : شَِرینَه لیکَّته. اَگَه نَِمَِکَه اضافه کَِرَن، مبو: شورَه لیکُّتَه.

31= خِیرَِت، چیچی رَه مایَن؟ چه جور درست مَِکَِرَن؟ فارسی ژو رَه چیچی مایَن؟ 

: « خیرَت» به چه چیزی می گویند؟ چه جور درست می کنند؟ به فارسی به آن چه می گویند؟ 

: چُندی مُرغُنِه مَِشکَِنَن، سَِفیدَه وُ زَردَه با چنگالی خا هُم موکّووَن، اَِسَه کمی آرد هَم دومَِریژَن و باز هَم آرُم آرُم خا هُم موکُّوَن. اَِسَه به اندازه یی لازمی شَکَِر دومَِریژَن و هُم موکّووَن. مادِّه یی ژو آماده بَِبا. اَِسَه اَگَه باتُّن چه مَِکَِرَن؟ مِیدُن مَِریژَن؟ نه بابا، لَلَِقو کو پیش از این سَوْنگسَِری روئون دله دورچیشُن و خا دیمه آتشی داغ وابیچی، اَِن مادُّه یی آمادِه، دله یی لَلَِقویی دومریژَن تا خا سُرخ وابو. وَختی کو آماده ببا، اون وخت تَه دستی دَبَِستَن و مو پِی. بایَن بَخورین. فارسی ژو رَه مایَن خاگینه.

32= « خُشکَه مالَن کَِردییُن » یعنی چه؟ 

یَنی کو « تَرو خُشک بمالندییُن و بُخوردییُن» ای وختی دنین کییه گوشتو کمی مییَِمییَه، خُدا ژین بیامرزه، نَنِن مات نون دوچینین و خُشکَه مالَن کرین و بَخورین.

البته اَِنَه مَثَِلَه جایی دیگری هم کاربرد داره . ای وختی مِینی ای نفر رَِند ، ای آدمی صافه ساده گیر میاره وُ ژو مال خُشکَه مالَن مَِکَِرِه.

33= اَگَه باتُن « خورداش شییُن» یعنی چه؟ 

یَنی: خُردیشّییُن ، یعنی: جذب ببییُن. 

مثلن : دیمه چوئین بَرُن، روئونی بَزرَِکی دومَِمالنَن تا بَری مُقاوم تری ببین. ماین، روئون انقد دومالن تا ژو خورداش شو. ترجمه: آنقدر روغن بمال تا به خوردش برود.

34= هَما سمنی «شاهدانه» رَه مائین « کَِنَِقدُن». اگه باتُن « بوتة شاهدانه» رَه چیچی مائین؟ 

مائین « بَنگَه بُوْنَه». برایی اَِنی کو اَِن بُونِه پی حشیش دُرُست مَِکَِرَن. حشیشی رَم مایَن: بَنک.