سمنی مثلی (مثل های سمنانی)
معرفی ضرب المثلهای سمنانی همراه با معنی فارسی با کاربرد آنها به زبان سمنانیسمنی مثلی (مثل های سمنانی)
معرفی ضرب المثلهای سمنانی همراه با معنی فارسی با کاربرد آنها به زبان سمنانیدرس 11 آبان 94 با تدریس سرکار خانم سیادت
مثلهای سمنانی و کاربرد آنها
1 = تیژَه کاردی، نَرَه وَرِه رَه بییمیچی.
: چاقوی تیز، برای برّة نر آمده است.
: اَِنَه مثلَه دو جا کاربرد داره. 1: وختی مَِگَِشُن ای نفری چو کَِرَن کو ای کاری خطرناکی هاکَِرِه، ژو رَه مایَن: نترسا بشَه جلو ، کاری سختی میردییِه. 2: وختی مَِگَِشُن ای نفری کو غمی سنگینی داره ژو دلداری بَدَن ژو رَه مایَن کو: سختی وُ مشکلات میردییَه، آدم منه گی به اَِن رِیکی خوشتُن دَِوازه وُ اَِنجور هکاتی دیگه.
2 = تیشِه واری دیم بَِه خوشتُن متاشِه. : به مانند تیشه، رو به خود می تراشد.
: اَِنَه مَثَِلَم در موردی ای نفری مایَن کو خیلی حریصه وُ همه چی خوشتُنَه مَِگیش. ژو خیرَم هِشکین منه رَِسِه.
3 = تیلکی، تیلکی کَِرچِش.
: ظرف ظرف کرده است. ( فال فال یا پیاله پیاله کرده است).
: اَِنَه اصطلاحه وختی ماین کو مَِگَِشُن ای چی نَظری یا خیرات هادَن. مثلن آش درست کرچیشُن پییاله پییاله مَِکَِرَن وُ هُمسییُنَه مَِبَِرَن. اَِن پییاله پییالُنه اصطلاحَن مایَن تیلکی تیلکی.
4 = تییارت بیرینَِوَِرچِش.
: تئآتردرآورده است.
: وختی ای نفر شوخی وُ لودگی وُ مسخرگی ماکره تا هَمُّنُن بخندنه، ماین تییارت بیرینَِوَِرچِش.
قدیمی مَطرَِبُن هُمرا ای نفر دَبا کو اَِدا اَِطواری بیرین مییاردش تا مَرتُمُن بَخَِندَِنِه. اَِسَه هرکین اَِن کارایی ماکَِرِه مایَن تییارت بیرینَِوَِرچِش.
5 = ثواب، تیی کاسِه دَرَه.
: ثواب، تهِ کاسه است.
: وختی مَِگییشُن زِیکُنَه باین کو اسراف ناکرن و هرچی دله بُشقابی یا کاسِه دورچیشُن مگی بَخورَن، ژونَه ماشُن، ثواب تیی کاسِه دره. یعنی اگه مگه ثواب هاکه، ته تیی بشقابی مَنَِگی ِچی بمونِه . البته هَمَن باعث مَِبا کو زیکی حرص نکوئَن وَِ اونچی کو مَِزُنَن بخورَن، دله کاسه یا بشقابی دوریژن.
معنی کلمه فارسی به سمنانی
1 = خرده هیزم خشک
2 = خردسال
3 = خردسالگی یا خُرد سالی 4 = دامنِ چین دار
5= دانِ مرغ
6 = خرده هیزم خشک : چیلکی
7 = خردسال : کَم سَِنَّه سال
8 = خردسالگی یا خُرد سالی : کَسینَِندَِر
9 = دامنِ چین دار: کَمَِر¬چینَه
10= دانِ مرغ : چینَه
11 = خشک کردن : خُشک واکَِردییُن
12 = خشکاندن : بُخُشکَِندییُن
13 = خشکیدن: بُخُشکییُن
14 = خشکیده: بُخُشکییا
15= نان خشک شده در تنور : کَِلَه خُشکَه
16 = درِ یک لنگه‌ای: لَتَه¬بَر
17 = درِ دولنگه ای: جیم بَری
18 = تلنگُر : بیلینگَِسییَه
19 = دالّی دالّی کردن : دّکّی دّکّی کَِردییُن
20= بازی جفتک چارکُش : خُس خُس.
معنی برخی کلمات و جملات درس با تدریس جناب مهندس بخشائی
معنی کلمات فارسی به سمنانی
آغوش = کَش
درخت بید= وییَه دارَه
پس انداز = پَستا
دالان = بالَّه
قهقهه = کَکِیی
بوته صیفی جات = تَقَه
کدوها = کَوی
کپک روی ترشی و میوه = پُمِتَه
کپک روی نان = جِشنَه
وصله ها = پینکی
شغال پیر= شُوکِلاسَه
جوجه تیغی = جُجَه
هزارپا = گوشَه خیزَه
خرخاکی ها = آخورِکی
بزغاله = بُچا
شاهدانه = کِنِقدُن
هسته انگور و انار= چیکچیکَه
تفاله چای = چایی پُخَه
برگه زرد آلو = شیکلتِه
کتیرا = کَتَریا
روغن کرچک = روئون چِلا
جزغاله = چِسکی
لواشک = چِپاتیَه
آغوز = مِیکا
قره قوروت = تَفرَه
حالا = اِسَه
حالا حالاها = اِسِلایی
دیروز= ایزی
امروز= آرو
فردا = هِرِن
عطسه ها = اِشنیشی
چانه = چَکُنا
لُپ ها = آلِشکی
آرنج ها = مَرِکی
قوزک پا = قافِکَه
ناودان = نالِزُنَه
راه پله = پِلِکُنِه رِه
دیوار= دِزار
کاه گل = واشَه گل
درب آهنی = آسُنین بَر
معنی جمله فارسی به سمنانی
دیدم در باز نمی شود = بِدییِن بَر مِناشو
هر کاری کردم در باز نشد = هر کاری هاکردن بر ناشا
همسایه مان گفت این در دیروز هم باز نمی شد = هَما هُمسییِن بات اِن بر ایزی هم مناشا
گفتم عمو،این کار کار هر کسی نیست = باتَن عامی،اِن کاری هر کین کاری نییِه
یک قطره شربت توی گلویم چکاند گفتم،این را به گدا بدهی قهر میکند =اییَه چِکّا شربت مُو گَل دوچاکِنِش باتَن،اِن گِدِه دِه قَر مِکره
کفش به من داده بود گفتم ،این لنگه کفش را به پای مرغ ببندی از تخم کردن می ایستد =للَکِه مُوندابِش باتن ،اِن للکه پا کرگین پا دَبِست مُرغُنه پی مِشته
مادر دوستم فوت کرده بود به او گفتم ،این برفی است که پشت بام همه کس می نشیند =،ُو رَفیقی مِی بِمِربییَه ژُو رَه باتَن، اِن وَریِه کُو هَمُنُن/هَمٌُن پَشتی‌بُنی مِنینِه
اینها همه حرف است این کلاه برای سرِ ما گشاد است = اِنی هَمه هِکاتییَن ، اِن کلاه هَما سَری رَه گشاده / فَرَخِه
می گوید زود باش، گفتم ،انبان نیست که بادش کنم = مایِه رِیکَه با، باتن ،اِنبُنَه نییِه کُو وادَکَِرون
دستور زبان سمنانی با تدریس آقای ابراهیمیان
درس روز چهارشنبه 6 آبان 94
جلسِیی قبل باتمُن کو "بودن" دله فارسی دو معنی دارِه.
1. فعلی ربطی مثلا دله "هوا سرد است" "من خوب بودم" . کو بدیمُن مُسند ای "حالت یا صفت" ی با کو مسندالیه وصف مکره.
2. بودن = وجود داشتن. مثلا "علی اینجا است" یا "در خانه شما بودم" .
دَِلَه فارسی، هر دو ای شکل دارَن ولی ژون کاربردی فرق ماکره.
اما دَِلَه سمنی، اَِن دو با همدیگر فرق ماکرن.
اِن قسمت دوئمین معنیی فعلی "بودن" دَِلَه سمنی با هُم مِینین.
(و ای نکته هم هَما یِی ناشو. قرار با راجه به اون "ر" کو مثلا دَِله "اَ خارون" بعدی "خا" مِی هم هکاتی هاکرین.)
فعلی "دَِبییُن" صرف مکرین. (ماضی) به سمنی:
من خانه بودم : اَ کییَه دَِبییون
تو خانه بودی : تو کییَه دَبِه
او خانه بود (مذکر) : او کییَه دَِبا
او خانه بود (مونث) : او کییَه دَِبییَه
ما خانه بودیم : هما کییَه دَِبِن
شما خانه بودید : شَما کییَه دَِبِن
آنها خانه بودند : اویی/اونی کییَه دَِبِن
(لطفا به دو صیغه ای سوم شخصی مفردی مذکری و مونثی توجه دربیتُن)
"اون" و "اونَه" غلط نییَن . ولی در واقع ضمیری اشارِیَن. اَِن ای چییَه کو دَِلَه سمنی دارین و دله فارسی ژون تفاوت ملیم منبو کو بعدا مایین.
جالبَه کو پیشوندی "دَ" در واقع اوولی مصدری "بییُن" مِی و اَِن مصدر تبدیل به "وجود داشتن فیزیکی" مکره (Existing).
اسه ای تمرینی دیگری:
"بییُن" و "دَِبییُن" به صورتی مضارع کامل صرف مکرین .
اَِ اولمین و دوئمین صیغه منویسون همنطور تا آخر کامل منویسین
اِیون (ون) / درون
اِیه ( اِه ) / درِه
اِیَه (اَه) / درَه
اَِیِه (اِه) / درِه
اِیین(این) / درین
اِیین (این) / درین
اِیَن( اییَن) / درَن
انجو مشابهی حالتی ماضی, یشوندی "دَ" قبلی فعلی بییَمیچی. اما ای "ر" هم اضافه ببیچی.
اَِن "ر" کُجَه پی بییَما؟؟
خُب . شَما یِی دَرَه جلسِیی قبلی هم ای "ر" پیدا ببا کو مگمن بایین چره؟ الون مایون.
لطفا تصور کرین مگتُن پشوندی "دَ" قبلی "بییون" بیارین مبو "دَِبییون" . و تلفظی ژو راحت هم اِیَه. سخت نییَه.
ولی مثلا مگتُن پیشوندی "دَ" قبلی "اون" (اِیون) بیارین . مبو:
دَ + اون .
هوشتُن گَل تلفظ کرین مِینین کو خیلی سختَه کو بایین "دَ اون" .
یا دَ + اِه ...دَ اِه .. باتییُنی ژو خیلی سخته.
اِنجو ای حرفی میانجی مِی کو تلفظ راحتتری مکره. اون حرفی میانجی "ر" َه.
دَ + اون = دَ اون .... (با حرفی میانجی ) دَرون
همنطور
درَه / دَرِه ... و الی آخر.
اون "ر" هم کو دَِلَه "خارون / خارِه و ..." مِی همنی بالا مِی.
1. خواب بودم = خونی دَِبییون
یا
2. خواب بودم = خوت بییون
همُنطور کو مِینین دَِلَه دوئمین جمله, " خوت" مُسنده. "بودن" هم به شکلی "بییُن" بییمیچی.
خوت بییون = خواب بودم : خفته بودم . یعنی در حالتی بخوته. (خفته)
ولی اولمین جملا:
خونی دبییون .
"بودن" به شکلی "دبییُن" بییمیچی. یعنی دلَِه ای فضا و دنیایی دیگری دَِبییون .
ولی اولمین جملا:
خونی دبییون .
"بودن" به شکلی "دبییُن" بییمیچی. یعنی دلَِه ای فضا و دنیایی دیگری دَِبییون .
در حقیقت "خونی" ای فضایی مجازیَه" کو آدم دَِلَه اون مکانی دَرَه
کییَه دبییون (در خانه بودم)
خونی دبییون (در خواب بودم)
اینی جا هم ان "ر" میانجی مِی.
مثلا مایین "به او گفتم (مذکر و مونث))
"به متمم ساز" دَِلَه سمنی در واقع ای "فتحه" یه کو آخری کلیمن مِی.
به او = ژین + َه = ژینَه
اَِسَه اگر گیابیمُن هَمَن فتحه آخری ژو، یا مو، یا تَه بیارین, انطور مبو :
ژو + = ژو اَ
مو + = مو اَ
تَه + = تَه اَ
اِنجو هم تلفظ سخت مبو .
باز "ر" میانجی مِی هما کمک.
به احسان گفتم : احسانی + باتَن : احسانی "ر" َه باتَن.
دَِلَه فارسی جدید ان حرفی میانجی وجود نداره ولی دله پهلوی دبیچی.
مثلا بعضی کلمن کو مگیشن منفی کرن ، اولی ژو "آ " یا "اَ" میارچیشُن.
مثلا :
غیرایرانی = اَ + ایرانی
اَ ایرانی خیلی سخت تلفظ مبو.
ماچیشُن "اَنیرانی"
اونی "ن" میانجی درچیشُن.
دستور زبان سمنانی با تدریس آقای ابراهیمیان به تاریخ 4 ابان 94
اَِنَه جملا در نظر بَگیرین :
" اَِن کییَه کَسینَه" (این خانه کوچک است)
اَِن جملا هِیرَه بخشی پی تشکیل ببیچی :
((اَِن کییَه)) + ((کَِسین)) + (( َه))
مُسندالیه + مُسند + فعل
مُسند : در واقع ای صفت یا حالتَه کو مسندالیه وصف مکره.
مثلا مایین "هوا سردَه " "هوا گرمَه" .
سرد، گرم، اَفتووی (آفتابی) مسندَن کو مسندالیه (هوا) وصف مکرن.
یا
مو ماشینَه آبیِه / تمیزِه / پنچرِه / خرابِه / سالمِه ....
آبی، تمیز، پنچر، خراب و .... انی همه مُسندَن کو حالتی مُسندالیه (ماشینین حالت) بیان مکرن.
تمرین
اییَه جملایی خیلی سادِه مایون.
"ا هلاکون" (من خسته ام)
1. لطفا انَه جملا به سمنی صرف کرین :
من خسته ام.
تو خسته ای.
او خسته است (مذکر و مونث)
ما خسته ایم.
شما خسته اید.
آنها خسته اند.
پاسخ :
من خسته ام. " اَ هلاکون "
تو خسته ای. "تو هلاکِه"
او خسته است (مذکر) او هلاکَه
او خسته است (مونث) او هلاکِه
ما خسته ایم. هَما هلاکین
شما خسته اید. شَما هلاکین
آنها خسته اند. اویی/اونی هلاکییَن
(انجو هم مزونین بایین "اویی" هم "اونی")
هلاک" مسنده. چون در واقع ای حالت و صفته و دارِه مسندالیه (اَ , تو، او، هما و ....) وصف مکره
اگر ان جملِه کو شما صرف کرتُن، ژون اجزائی گیابیمُن پیدا کرین انطور مبو :
اَ + هلاک + ون
تو + هلاک + ه
او + هلاک + ه
او + هلاک + ه
هما + هلاک + ین
شما + هلاک + ین
اویی/اونی + هلاک + ییَن
پس اگر گیابیمن تُنیا همن فعل صرف کرین مبو :
اون
اِه
اَه / اِه
این
این
ایَن
البته ان فعلی مختصر ببیچن. یعنی "اون" در واقع "اِیون" بیچی. (دله فارسی واری کو ماین "خوبم" کو هَمُن "خوب هستم" َه)
مثال:
هستم/هستی/هست (مذکر و مونث)/هستیم/هستید/هستند
به ترتیب مِبو :
اِیون
اِیِه
اِیَه / اِیِه (مذکر / مونث)
اِیین
اِیین
اِیَن
هست / است " دله فارسی دو معنی دارِه.
1. همن فعلی ربطی کو مثلا مایین "هوا سرد است"
2. یعنی "وجود دارد. مثلا "حسن اینجا است"
کلاس 17 شهریور 94
درس مربوط به روز سه شنبه 17 شهریور جناب آقای وزیری
بخش دیگری از خلاصه چند نکته ضروری جهت نوشتن گویش سمنانی:
الف : در هر واژه¬ای از گویشِ سمنانی ¬که یکی از حروفِ تشکیل دهندة آن دارای حرف واوِ ساکن ( وْ ) باشد، اگرحرف « و» بعد از حرفِ صامتی قرار بگیرد، به مانند فارسی، حرفِ واو، صدایِ«او u» به خـود می¬گیـرد ماننـد: بود bud، دود dud ، سود sud ، رود rud . عود ,ud و واژه¬هـایِ سمنـانیِ « اوستا ustâ» یعنی: استـاد . « بوسا busâ » یعنی: بوسه. « چوتا čutâ» یعنی: جوجة مـرغ. « روتخُنـَه rutxona» یعنی: رودخـانه. « سوتَه súta» یعنی: سوت. « یوزَه yúza» یعنی: گردو،
هرگاه حرف واوِ ساکن، بعـد از حرف مضموم قرار بگیرد، صـدای اُویِ کوتاه به خود می گیـرد. مانند: ژُوری öri ž یعنی: بالا. یا: دُوٌری döri یعنی بشقاب. گُوٌز göz یعنی: بزرگ. حُوٌضhöz . و هرگاه حرف واوِ ساکن، بعد از حرفِ مضموم، در واژة ساده¬ای کـه معنیِ « آب» داشتـه باشد یا در واژة مـرکبی که مفهـوم « آب» در آن مستطر باشد، صدای آن، صدایِ اُویِ بلند خواهد بود. ماننـد واژة سادة: اُوٌ ow یعنـی « آب». و واژه¬های مرکبِ: گوشتُوٌ guštow یعنـی«آبگوشت» . کَشکُوٌ kaškow یعنی« آبِ کشک» یا « دوغِ کشک» . وَِلُوٌ vεlow یعنی«گلاب» .
1 = جایی بَر دَِندِه کو پاشنَه بَگَِردِه. : یَنی چَِه ، کُجَه کاربرد داره؟
: جایی در بگذار که پاشنه اش بگردد.
: اَِنَه مثَِلَه ای نفری رَه مایَن کو اینی نفری پی توقُعی ویشتَِری ژو توانی دارِه. فولکسَه کو به اندازه یی کامیونین مَنَِزُنِه بار ببره. پس مگی هرکین پی به اندازه یی ژو توانی، زُو پی توقع دَِرد.
2 = جایی بَنین کو تَه پِی نَکَِرَن.
: جایی بنشین که برنخیزانندت.
: آدم مگی خوشتُن حدّ و اندازه بَزُنِه. نَه مَِگی بَشو ژُوری ژُوری بَنینِه کو ژو پِی کَِرَن، نَیَم مَِگی بشو ژیری زیری بَنینِه کو ژو تَحویل نگیرَن.
فارسی: جایی برو که تو را بخوانند، نه جایی که تو را از در برانند. « فرهنگ عوام»
فارسی: تکیه بر جای بزرگان نتوان زد به گزاف // مگر اسباب بزرگی همه آماده کنی
3 = جایی مَنَِه نینِه ( مَنَِخوسِه ) کو اُو ژو تَیی کِه.
: جایی نمی نشیند (نمی خوابد) که آب زیرش بیفتد.
: اَِنَه مثلَه در تعریفی ای نفری مایَن کو خیلی ژو حواس جَمَه، زرنگَه، محتاطه و خا وُ بَد تشخیص مَِدِه. کاری مناکرِه کو هوشتُنَه دردی سری دُرُست کَِرِه.
4 = جایی کو اَسبی نال مَِکَِرَن، خَرَه پا جا منه رِه.
: جایی که اسب را نعل می کنند، خر پایش را بلند نمی کند.
: اَِنَه مَثَِلَه کمی جنبِیی تأدیبی داره وُ نامؤدبانِه یِه، به عُنوانی اعتراضی به ای وچه ای یا آدمی کم سنّ و سالی یا کم تجربه ای کو مَستری احترام نییا نَِدَِرچِش و َِ ژو دَِلِیی کارین یا ژو دله هکاتُن دخالت هاکَِربیش، ژو رَه مایَن.
5 = جایی کو کَل دَرَه، طاسی اسم منه شید بَِبَِرد.
: جایی که کچل هست، نمی شود اسم طاس را برد.
: اَِنَه مثلَه بابَِتی ای نفری کاربرد دارِه کو خیلی حساسَه، نازُک نارَِنجییَه، ای چی ریکَه ژو برخورد ماکَِرِه. رِیکَه آزُردَه خاطر مَِبو. پس مگی ژو ملیحظه هاکَِرد و به احترامی ژو هرچی نوات.
6 = جَغَِربُندَم میراثِه.
: جگرسیاه هم میراث است.
: وقتی ارث تقسیم مکرَن، برایی اَِنی کو هَِرِن هَِکاتَی هَِکاتَه وَچِه بیرین نِین، مگی همه چی تقسیم ببو، حتّا جَغَِربُندَه یا بی ارزش ترین چی. به قولی شیرازییُن کو مایَن: حساب حسابه، کاکا برادر.
7 = جنگلی اُشتُر بَِدیچی!!!
: جنگلی شتر دیده.
: مَلیمَه کو اَشتُری جا دَِلَه کَویرییَه نه دَِلَه جنگلی. امّا اگه دَِلَه جنگلی دیده ببو جایی تعجبی داره. اَِسَه اَِنَه مثَِلَه در مقامی شوخی ای نفری رَه ماین کو ای چیی معمولی بَِدیچش و تعجب هاکَِرچِش. مثلی اَِنی کو جنگلی، دله جنکَِلی اَشتَر بَِدی بابو.
8= جَنگَِه کَِرا مَِمُنِه.
: به جنگجو می ماند.
: اَِنَه مثله بابتی ای نفری کاری مَِبَِرَن کو هرآن آماده یی دعوایییَه. تا ای چی مبو طرفی یقَه مَِرِه وُ مَِگیش ژو رَه دعوا هاکَِرِه. هِشکین مُلیحظه هم مناکَِرِه. یا ای نفری رَه مایَن کو پایه یی دعوایی جور مَِکَِرِه دیگَِرُن هُم مَِوَِنِه.
ای استقُن دله گوشتی گوسفندی دَرَه به اندازه یی ای بُندی شستین کو اونی اسم جنگه کَِرایِه. قدیم آدمایی خرافاتی ماشُن اگه ای نفری پَشتی بُونی وَِنَن، مییُنی آدمایی اون کییِه دعوا مَِبو.
اَِنَم نتیجِه یی خرافاتی. آخه اَستَِقُنی چه به دعوایی؟، اونَم استَِقُن پَشتی بُونی کِی اون وخت بِدونی هِچ دلیلی، آدمُن مییُنَه دعوا ببو؟ واقِعَن کو !!!
9= جنگی زرگری ماکَِرِه.
: جنگ زرگری می کند.
: وختی دو نفری به دوری با هُم دَعوا ماکَِرَن تا بقییُن اِغفال هاکَِرَن، ماین دارَن جنگی زرگری ماکَِرَن. اَِسَه جنگی زرگری چه جور جَنگییَه؟ ای زرگَِر بیچی ای شاگرد دَِرچِش. ژو یِه بَِدابِش کو هر وخت مَِگیش طلا به مُشتریُن بِیروشِه، اُّوَِل ای قیمتی گَِرونی مایِه، ژو شاگرد هَمُن جنسی قیمت کمی ارزُنتری مایِه. اوستا و شاگَِرد بنا مَِکَِرَن دورینَه دعوا هاکَِردییُن کو چَِرَه جنسی قیمت زیرییَِوَِرچَه، اونوخت شاگَِرد مایِه کو دیگه بَِوییَِرچی ای اشتبایی هاکَِرچَن و قیمت هادِچَن. اوستا ظاهرَن قهر مَِکَِرِه دَِکُن پی بیرین مَِشو. شاگرد مشتری رَه مایِه تا مو اوستا نییَِمیچی اَِن طَِلا بِیرین اگه مو اوستا بِی بَِه اَِن قیمت نادِه. مشتری هم هُول مبو اون جنس مِیرینه به قیمتی کو شاگردی باچی. بعد مِینِه کو همونَم گَِرون بِیرینچِش. اَِسَه وختی دو نفری اَلَِکی دعوا ماکَِرَن تا بَقییُن گول بَکّویَن، ماین دارَن جنگی زرگری ماکَِرَن.
10= وَختی کَِلِن یوزَه دارینَه قهر بَِکَِرد، چَِل یوزی دارین مُنفَِعَِت.
: وقتی کلاغ با درخت گردو قهر کرد، چهل تا گردو به نفع درخت گرد.
: اَِنَه مَثَِلَه وختی مایَن کو ای نفَِری اینی نفری رَه قهر مَِکَِرِه در حالی کو همیشه ژو پی استفاده ماکَِرچِش. اَِسَه کو قهر بَِکَِرچِش دیگه منه زُنِه ژو پی استفاده هاکَِرِه. پس به مُنفعَِتی اونی مبو کو ژو رَه قهر بَِکَِرچِش. کمتری ژو مزاحَِم مبو.
دستور زبان سمنانی با تدریس مهندس ایراهیمیان
درس مربوط به 18 شهریور94
1. "بن ماضی" چطور ساخته مبو؟
جوواب : "یُن" کوعلامتی مصدرییَه، آخری مصدری پی حذف مکرین. پیشوند فعلی هم اوولی مصدری پی حذف مکرین. اونچی کو باقی ممونه، مبو "بن ماضی"
مثال : بُخوردییُن ..... بُخورد ..... "خورد"
1. دوخوتییُن : آب تنی کردن "خوت"
2. دراغُستییُن : چپاندن و تپاندن چیزی در جایی تنگ, درآکندن "اغُست"
3. بوارییُن : باریدن "واری"
4. باتّییُن : گفتن "وات"
خُب. دَِلَه بعضی مصدرُن و فعلُن ، هَمَن "باتییُن" واری، پیشوند فعل با حرفی اُوّلی فعلی ادغام ببیچی.
چطور مزونین بفهمین؟
مگی هَمَن فعلی سوم شخصی به صورتی منفی بایین. مثلا بایین"نگفت".
مبو "نواتش".
بعد حرف نفی یعنی "ن" اولی فعلی پی حذف مکرین. "ش" هم آخری پی حذف مکرین. چی چی مَِمُنِه؟ :
"وات"
برای انی کو بزونین "بن مضارع" پیدا کرین، مگی "فعل امر" بزونین چی چیَه.
فعل امر ، "دستور به انجامی ای کارییَه".
مثلا اگر گیابیمُن ای نفری رَه بایین هکاتی هاکره ، ژو رَه مایین "با" (یعنی بگو)
یا اگر گیبیمُن ای نفری رَه بایین چی بخورِه ، مایین "بَخُو" (یعنی بخور)
پس "با" ، "بَخُو" ، "بَنین" " بَخوس" "بَکووا" فعلی امرییَن.
بن مضارع کو همیی افعالی مضارع (چه اخباری، چه التزامی ..) همن بُنی پی مسازین ، انطور پیدا مبو :
پیشوند فعلی اُوّلی فعل امری پی حذف مکرین. بن ماضی پیدا مبو :
بَشَه شَه
دوریژ ریژ
تمرین :
1. دوساتییُن "ساز"
2. بُوَندییُن "وَن"
3. هیوَِلکیندییُن "ولکین"
4. بُخوتییُن "خوس"
5.بییَمییُن "آ"
6. بَِشّییُن "شَه"
7. بتّتییُن "تژ"
8.بَمَردییُن "مَر"
9. دبییُن : "با"
10. باتّییُن : "وا"
درس مربوط به 18 شهریور
نکته: ژورتری هم باتمُن.
باتّییُن (مصدر) .... نوایا (نگو، نهی) ..... "وا" (بن مضارع)
مصدر بن ماضی بن مضارع
1. بیاردییُن آرد آر
2. بوکوواتییُن کووات کووا
3. دَِبَِستییُن بست بست
مصدر بن ماضی بن مضارع
4. هی وندییُن وند ون
5. هی گیتّییُن گیت گی(ر)
6. بُوریتّییُن (ا)وریت (ا)وریژ
دستور زبان سمنانی با تدریس آقای ابراهیمیان
چهار شنبه 29 مهر 94
چیایی کو تا اسه بخونچیمن :
مصدر، بنی ماضی و مضارع، زمانی فعلی (مضارع ، ماضی و آینده)، فعل امر و نهی، شناسه ، حالتی فاعلی و غیر فاعلی (اسمی و ضمیری)
دبریندیین : دریغ کردن
ا بایون : من بگویم
الون پی هر سوالی ماپرسون همن جمله پی ماپرسون : "ا بایون"
1. اولمین سوال
1.1.جملن فعل چیچیه؟ -1.1 بایون
2.1 زمانی فعلی چیچیه(ماضی یا مضارع)؟ -2.1 مضارع (التزامی)
2.2 بنی ژو چیچیه؟(اگر کو ماضیه بن ماضی، اگر مضارعه بن مضارعی ژو بایین).=2.2 بن مضارع باتیین : "وا"
انطور پیدا مکرمن کو: به صورت نفی میارمن، بعد شناسه و "ن" نفی اوول و آخری فعلی پی حذف مکرمن :
بایون -> نوایون -> وا
3.1 چندم شخصه؟ -3.1 اول شخص مفرد
3.2 ان فعلی شناسه چیچیه؟-3.2 شناسه ماضی اول شخص مفرد متعدی "ون"
مرور مثلهای گذشته توسط خانم سیادت 27مهر94
ان مثلی جناب وزیری در تاریخی 17/ 1/ 94 دله کلاسی مطرح کربیچش .
چَشَه دوژَه بییَِمیچی. : چشم دوز آمده است.
: یعنی خُنین غلبه هاکَِرچی، وختی ای نفر هَِلاکَه وُ خُنی مَِشو، هَمَِنطور کو نییَِستَه. هی ژو (پَِلکی چَشُن) هُم مَِشین و ماشین. هِی خُنین پی مَِپَِرییِه. اَِن موقه یَه کو در موردی ژو مایَن چَشَه دوژَه بییَِمیچی.
چَشی دووَِجَن . معنی و منظور چیچییَه؟ : چشم هایت را بدوز.
: وختی مَِگَِشُن بایَن کو کامَِلَن ای نَفَِری یا ای چییی مواظب با وُ هَمَِه چی دَِر نظر دَِربیت، ماین چَشی دووَِجَن.
چَقویی دَستَه مَِکَِرِه !!! : چاقوها را دسته می کند.
: اَِنَه اصطلاحَه دو معنی دارِه. اییی ژو اَِنَه کو، داره وسیلِه یی گوش بُری آماده مَِکَِرِه تا مرتُمُن گول بَکّووِه وُ ژون گوشی بَربینِه. دویَِمینی ژو اَِنَه کو، وَختی ای نفر بَد جنس و بد ذات ببا، ویکار منه زُنِه بَنینِه، مَرتُمُنَه پاپوش دُرُست مَِکَِرِه. هَمَِنی بالا در موردی ژو مایَن: دارِه چقویی دسته مَِکَِرِه
چَکَّه پوف کَِردِش. چک و پوف کرد
: یعنی، کاری کو به ژو واگذار کَِربِت، فوری انجام بَِدِش بیدونی اَِنی کو دقت هاکَِربیش. سُرعَِت به خرج بَِدِش ولی سَر و تَیی کارین هُمَِوَِردِش و سَمبَِل کَِردِش و بَِشا.
چَِر چَِر مَِکَِرِه.
چر چر میکنه
: اَِنَه اصطلاحَه در موردی ای نَفَِری مایَن کو مِیلی به سورچَِرُنی داره، هر جا سور مادَن اُیَم دَرَه. همیشه اینی نفرُن سَری سُفرِه مَِچَِرِه.
چَِرَه بَری گَنجِه وایَه؟ یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟
: چرا درِ گنجه (دولابچه ، کمد) باز است؟
: وَختی ای نفر غُرغُرو وُ وییُمَه گیر چی ژو گیر مَِنِه کو وییُمَه بَرِه وُ دعوا رِی وَِنِه، بُند مَِکره به بَرَه بُونی. چَِرَه اَِن بَر وایَه؟ چَِرَه اون بَر دَِبَِستِیَه؟ چَِرَه رییُنَه اَِنجو اَِشتِه؟ چَِرَه لَلَِکِه جُفت نییَن؟ خُلاصه اَِنجور وییُمَه هایی. تا دَعوا رِی نَوَِنِه، وَِل مناکَِرِه.
= چُو دووَِندییُن یعنی چه؟
چو انداختن. یه چیزی رو شایعه کردن.
مرور درس های گذشته توسط آقای بنی اسدی 26مهر94
دستور زبان گویش سمنانی سمنی نشانه های اختصاری
دستور زبان
دستور زبان گویش سمنانی
الگو های جمله سازی
قواعد ساختن چهارنوع جمله ای که در زبان فارسی معمول است،یعنی خبری،پرسشی،امری و تعجبی در گویش سمنانی کما بیش تابع همان قواعد زبان فارسی است.از هرکدام نمونه های چند ذکر می شود:
1.جمله ی خبری
نٓنا بِشییه خیاطی=مادر رفت به خیاطی
2.جمله ی پرسشی
نٓنا کُجه بِشییه؟=مادر کجا رفت؟
هوشنگی چی چی بات؟=هوشنگ چه گفت؟
3.جمله ی امری
بٓشه اونجو بٓنین=برو آنجا بنشین
وِرتیز=بتمرگ
4.جمله ی تعجبی
اِن کوفگی چه قشنگی یٓن=این شکوفه ها چه زیبایند
آرو چِقٓد هِلاکون=امروز چقدر خسته ام
مصدر
چنان که می دانیم در فارسی،مصدر کلمه ای است که انجام کار یا پدید آمدن حالتیرا در زمان نا مشخص بیان می کند و علامت آن در فارسی پسوند "تن" یا "دن" است،که اگر "ن"از آخر این دو علامت برداشته شود،فعل ماضی (بن ماضی)ساخته می شود.
در گویش سمنانی،مصدر هم با پسوند "ین"در پایان بن ماضی ساخته می شود و هم از شکل مصدری فعل بدون پسوند (مصدر مرخم)
مثال با پسوند "یُن"
بُخوردییُن=خوردن
بوکواتییُن=زدن
مثال بدون پسوند:
بُخورد=خوردن
بُوکوات=زدن
منفی کردن افعال در گویش سمنانی
در زبان فارسی برای منفی کردن هر فعل کافی است به اول آن فعل صدای (ن) اضافه نمائیم تا فعل منفی شود مانند : نمی خورد- ندارد- نرفت و ....
ولی در گویش سمنانی این عمل قدری پیچیده تر است و در وجوه مختلف تفاوت دارد:
vمنفی کردن افعال مضارع اخباری
در زبان فارسی افعال مضارع اخباری به این صورت ساخته می شود:
می + بن مضارع + شناسه های مضارع
مانند می روم – می روی- می رود.
در گویش سمنانی نیز به همین ترتیب عمل می شود و با تفاوت که به جای (می) در ابتدای افعال مختلف یکی از صداهای زیر اضافه می گردد.
(م)- مانند: مِشو = می رود
(مُ)- مانند: مُخُنه= می خواند
(م- بر وزن «می» یا «ری») – مانند: مه= می آید
(مو- بر وزن شو یا دو) مانند: مووسنه= پاره می کند
(ما)- مانند: مایِه= می گوید
برای منفی کردن آن ها در افعال مختلف،بعد از حرف (م) با صداهای اشاره شده حرف (ن) توأم با صداهای یه شرح زیر اضافه می شود.
(نَ)-(نِ)-(نُ)-(ن- بر وزن نی) – (نو- بر وزن شو) – (تا)
· مانند:
مِشو= می رود ←{منفی} مَنَشو = نمی رود.
می= می آید ← مِنه = نمی آید
ماخوره=می آشامد ← مِناخوره = نمی آشامد
مخوره= می خورد ← مَنِخوره = نمی خورد
موکویه= می زند ← مٓنکویه = نمی زند
مووَژه = درمی آورد ← مِنووٓژه = درنمی آورد.
مادِه = می دهد ← مِناده = نمی دهد
مِروزه = می پرد ( مانند پریدن از جوی آب) ← مِنِروزه = نمی پرد
موسٓنه = پاره می کند ← مِنو سنه = پاره نمی کنه .
مِینه = می بیند ← مِنینه = نمی بیند
vمنفی کردن افعال مضارع التزامی
در زبان فارسی به صورت ساخته می شود و هنگام منفی حرف (ب) حذف و به جای آن حرف (ن) قرار می گیرد.
ب+ بن مضارع + شناسه های مضارع
· مانند:
بروم – بروی – برود - ←{منفی} نروم – نروی – نرود
در گویش سمنانی نیز به ترتیب فوق عمل می شود با این تفاوت که حروف (ب) و (ن) صداهای مختلفی به خود می گیرد.
· مانند:
بٓشو = برود ←{منفی} نَشو = نرود
بِشته = بایستد ← نَشته = نایستد
بِه = بیاید ← نِه = نیاید
بَنینه = بنشیند ← نَنینه = ننشیند
Ø نکته: در برخی از افعال به جای حرف (ب) در ابتدای فعل، حرف (و) و یا حرف (ۀ) قرار می گیرد و هنگام منفی شدن حروف نامبرده حذف و به جای آن ها حرف (ن) قرار می گیرد.
· مانند:
هاگیره = بگیرد – بخرد ←{منفی} ناگیره = نگیرد- نخرد
هاکره = بکند- انجام دهد ← ناکره = نکند- انجام ندهد
واخوره = بیاشامد ← ناخوره = نیاشامد
وِروِزه = بپرد (از جوی آب و امثال آن ها) ← نِروِزه = نپرد
vمنفی کردن افعال ماضی
منفی کردن افعال ماضی (ساده- التزامی- نقلی- بعید) همانند منفی کردن افعال فارسی صورت می گیرد با این تفاوت که حرف (ب) حرف (و) و (ه) در ابتدای افعال مثبت «و» حرف (ن) در ابتدای افعال منفی صداهای مختلف به میگیرند. مانند:
• الف – ماضی ساده
بشا = رفت ← {منفی} نشا = نرفت
بییِما = آمد ← نییما = نیامد
• ب – ماضی بعید
بِشابا = رفته بود ← {منفی} نٓشابا = نرفته بود
بییمابا = آمده بود ← نییمابا = نیامده بود
• ج – ماضی التزامی
بِشابو = رفته باشد ←{منفی}نٓشابو= نرفته باشد
بخوربو = خورده باشد ←نٓخوربو= نخورده باشد
• د- ماضی نقلی
بِشتِچی = ایستاده است ← {منفی} نٓشتِچی = نایستاده است
بشیچی = رفته است ← نٓشیچی = نرفته است
v ماضی بعید
بِشا بیچی = رفته بوده است ← {منفی} نٓشا بیچی = نرفته بوده است
واخوربیچی = آشامیده بوده است ← ناخوربیچی = نیاشامیده بوده است
v منفی کردن افعال ماضی استمراری
همانند مضارع استمراری عمل می شود؛یعنی: می + بن ماضی + شناسه های ماضی . مانند: می رفتم – می رفتی – می رفت
در گویش سمنانی به جای (می) در ابتدای افعال مختلف حرف (م) با صداهای مختلف آورده می شود و هنگام منفی کردن بعد ازحرف (م) حرف (ن) باصداهای مختلف اضافه می شود.
اگر به عنوان مثال فعل رفتن را به صورت تحت اللفظی معنا کنیم می شود : می نرفتم .
· مانند:
مشا = می رفت ← {منفی} مَنِشا = نمی رفت (می نرفت)
ماشا = بازمی شد ← مِناشا = باز نمی شد (باز می نشد)
مِشتا = می ایستاد ← مِنِشتا = نمی ایستاد
مُخُوت = میخوابید ← مَنِخوت = نمی خوابید
مییما = می آمد ← منییما = نمی آمد
مِخِندا = می خندید ← مَنِخندا = نمی خندید
v ماضی و مضارع مستمر
که با (داشتم)و (دارم) تشکیل می شود اینگونه افعال چه در زبان فارسی و چه در گویش سمنانی منفی نمی شوند.
· مانند:
دِردَن مِشیون = داشتم می رفتم و دارون مِشین = دارم می روم
v منفی کردن افعال امری
برای تشکیل فعل امری در زبان فارسی به بن مضارع صدای (ب) یا (بُ) اضافه می شود .
· مانند:
بنشین – برو
برای منفی کردن آن ها حرف (ب) حذف و به جای آن صدای (نَ) یا (مَ) اضافه می شود .
· مانند :
(نٓنشین- مٓنٓشین) و(نرو – مرو)
در گویش سمنانی نیز به همین ترتیب عمل می شود با این تفاوت که حرف (ب) در شکل مثبت و حرف (ن) در شکل منفی صداهای مختلفی به خود می گیرند .
· مانند:
بشو = برود ← {منفی} نشو = نرود
بِشته = بایستد ← نِشته = نا یستد
Ø نکته :
• الف – در برخی از افعال به جای حرف (ب) حروف (و) یا (ه) با صداهای مختلف قرار می گیرند و هنگام منفی شدن هر کدام از حروف فوق (ب-و-ه-) حذف و بجای آنها حرف (ن)قرار می گیرد .
· مانند:
وِ روٓزه = بپرد ←{منفی} نِروٓزه = نپرد
هاده = بدهد ← ناده = ندهد
• ب- در ابتدای برخی از افعال گویش سمنانی پیشوندهای (دِ) یا (دو) یا (هی) قرار گرفته است که هنگام منفی شدن عیناً تکرار می شده و پس از آن ها حرف (ن) قرار می گیرد . مانند:
دِرِویژه = آویزان کند ← {منفی} دِنِرِویژه = آویزان نکند
دو ریژه = بریزد ← دونٓریژه = نریزد
توضیح : پیشوند (د) غالبا مفهوم و اشاره به تماس دو یا چند چیز دارد . مانند : دماس = بگیر(بچسب ). صدای (دو) مفهوم و اشاره به داخل یا روی چیزی دارد . مانند: دووٓن = بیند از ( داخل چیزی).
پیشوند (هی) مفهوم و اشاره به پائین و داخل دارد .هیریژ = بریز(به زمین یا داخل چیزی)
• ج – در وجه امری برای دوم شخص مفرد یا مخاطب شکل فعل منفی شده تغییر می کند. به این صورت که در انتهای فعل صدای (آ) قرار می گیرد. ضمناً افعالی که به حرف (ی) یا (ه) ختم می شوند حروف فوق حذف و سپس صدای (آ) اضافه می شود . مانند:
بَشه = برو ← {منفی} نَشا = نرو
بِشتی = بایست ← نِشتا = نایست
دوریژ = بریز ← دونٓریژا = نریز
هی وَن = بینداز ← هی نَونا = نینداز
دِماس = بچسب ← دِنِماسَا = نچسب
بَنین = بنشین ← نَنینا = ننشین
سٓرکَه = سرکن ← سٓرنکِرا = سرنکن
وارزی = بگذار ← نارزا = نگذار
v مثال برای شکل استمراری
دِمِکاره = می کارد ← {منفی} ِدمِنکاره = نمی کارد
دومٓسازه = می زند ← دومٓنٓسازه = نمیزند
هی مٓلاسه = می پلاسد ← هی مٓنلاسه = نمی پلاسد
هی مشَو = فرو می رود ← هی منَشَو= فرو نمی رود
v ماضی ابعد ( لازم )
vمفرد:
بِشابیچون = رفته بوده ام
بِشابیچه = رفته بوده ای
بِشابیچی = رفته بوده است (مذکر- مؤنث)
vجمع:
بشِابیچٓین = رفته بوده ایم – اید (برای دو شخص اول و دوم)
بشابیچن = رفته بوده اند
v ماضی ابعد (متعدّی)
vمفرد:
بوکّواتبیچٓن = زده بوده ام
بوکّوآتبیچٓه – چی = زده بوده ای
بوکّواتبیچش = زده بوده است (مذکر- مؤنث)
vجمع:
بوکّوآت بی چی مون = زده بوده ایم
بوکّواتبیچیتن = زده بوده اید
بوکّوآتبیچیشن = زده بوده اند
v فعل مستقبل: (آینده)
فعل مستقبل در گویش سمنانی ، به صورت (خواهم رفت، خواهی رفت،خواهد رفت) صرف نمی شود بلکه در شکل ( مضارع اخباری : می روم ، می روی ، می رود) صرف می شود و در صورت جمع بودن آن در همه ی اشخاص ، مثل شخص اول است. بدین ترتیب ، صرف فعل لازم آن ؛ در مصدر رفتن چنین خواهد بود؛
vمفرد:
مِشین = می روم
مِشه = می روی
مِشو= می رود (مذکر- مؤنث)
vجمع:
مِشین = می رویم (برای تمام
فعل متعدّی آن در مصدر خوردن ، به شرح زیر صرف می شود:
vمفرد:
مُخورون = می خورم
مُخو = می خوری
مُخوره = می خورد (مذکر- مؤنث)
vجمع:
مُخورین = می خوریم
مُخورین = می خورید
مُخورٓن = می خورند
نحوه تشخیص اسامی مذکر و مؤنث :
v اسامی مختوم به یک حرف صامت به طور قطع مذکرند:
(چَش = چشم ) (پیر = پسر ) (خوت = حوض)
اما اسامی مذکری هم هستند که به مصوّت ختم می شوند . مانند: اسبه = سگ
v اسامی مختوم به ow؟ = آب ، اسامی مختوم به سایر مصوّتها ممکن است مذکرّ یا موّنث باشند.
ضمایر
ضمیر در گویش سمنانی به جای اسم می نشیند و اشکال آن ، همان سه نوعی است که در فارسی معمول است ، یعنی :
اشاره ای و مشترک
ضمیر، هنگام ترکیب با فعل ، همانند فارسی ، درجای اول است ، ولی در ترکیب با اسم وصفی تفاوت می یابد که اشکال آن در حالات صرفی نشان داده شده است.
vضمیر شخصی
ضمیر شخصی هفت صیغه دارد ، چهار صیغه ی مفرد (سوّم شخص مفرد ، دو صیغه ی مذکر و مؤنث دارد)وسه صیغه ی جمع
• الف : ضمایر منفصل (فاعلی)
ü مفرد:
اَ ← من
تو←تو
او←او
ü جمع:
هما ← ما
شِما ← شما
اویی←آن ها
Ø نمونه ها یی از ضمیر منفصل(فاعلی) در فعل رفتن (بشیین):
اَمِشین ← من می روم اونه مِشو←او می رود (مؤنث)
تومِشٓه ←تو می روی هما مِشین← ما می رویم
اومِشو ←اومی رود
شِما مِشین←شما می روید
اویی مِشین← آن ها می روند
ضمایر فاعلی برای مذکر و مؤنث یکسان است.
• ب: ضمایر متصل (مفعولی)
ضمایر مفعولی ازهفت صیغه تشکیل یافته زیرا که در سوم شخص مفرد دارای مذکر و مؤنث است . ویژگی دیگر ضمایر مفعولی در این است که در حالت مفعولی صریح ، نشانه ی ویژه ای نمی گیرد و «را» در ضمیر پنهان می شود . نشانه های ضمیر فاعلی عبارت اند از:
ü مفرد:
مو←من
ته←تو
ژو←او (مذکر)
ژین←او(مؤنث)
ü جمع:
هما← ما
شِما← شما
ژون← آن ها
Ø نمونه های ضمیر مفعولی :
مو نٓدییِش ← مراندید
ته نٓدییِش ← تو راندید
ژو/ ژین نٓدییِش ← او راندید
اما در حالت مفعول به واسطه ی «رَه = برای ، به »حضور می یابد. در این صورت در سوم شخص مفرد مؤنث و سوم شخص مذکر جمع ، «دره» به «اَ» تبدیل می شود.
ü مفرد:
مو رٓه با تِش ← به من گفت
ته رٓه با تِش ← به تو گفت
ژو رٓه با تِش ←به او (مذکر) گفت
ژینٓه با تِش←به او (مؤنث) گفت
ü جمع:
هٓما ره با تِش ← به ما گفت
شِما ره با تِش ←به شما گفت
ژونه با تِش ← به آنها (مذکر- مؤنث) گفت
v ضمیر اشاره
نشانه های ضمیر اشاره اساساً«اِن = این» و «اون = آن » است . در این وضع ، مؤنث و مذکر آن ، در سوم شخص مفرد یکی است. ولی در تداول عام در برخی مواقع ، در سوم شخص مفرد مؤنث ، نشانهی « اونه = آن زن » را به کار می برند:
اونه جِنیکین بات ← آن زن گفت
اون جنیکین بات ← آن زن گفت
در حالت جمع ، دو نشانه برای مذکر و مؤنث یکی می شوند و پسوند « ون» به آخر دو ضمیر اضافه می شود:
ü مفرد:
اِن میردکا ← این مرد
اون میردکا ←آن مرد
اِنَه (اونه)جَنیکا ← آن زن
ü جمع:
اِن میردی ← این مردان
اِن میردن ←این مردان
اون میردی ← آن مردان
اون میردن ← آن مردان
اِن جِنی ← این زنان
v ضمیر مشترک:
علامت ضمیر مشترک «خوشتره ، خود،خویش و خویشتن» است که برای تمام اشخاص در حالت مفرد و جمع ، پس از علامت ضمیر می آید:
نمونه های ضمیر مشترک:
ü مفرد:
ا َخوشتره مایون ← من خود می گویم
تو خوشتره ما ← تو خود می گویی (مذکر و مؤنث)
او خوشتره مایه ← او خود می گوید
ü جمع:
هَماخوشتره مایین ← ماخود می گوییم
شِما خوشتره مأیین ← شما خود می گویید
اویی / اونی خوشتره مایَن ← آن ها خود می گویند
v ضمایر ملکی
ضمیر ملکی پیش از اسم می آید:
ü مفرد:
مو کییه ← خانه ی من
ته کییه ← خانه ی تو
ژوکییه ← خانه ی او
ü جمع:
هما کییه ← خانه ی ما
شَما کییه ← خانه ی شما
ژون کییه ←خانه ی آن ها
اسامی مذکر حقیقی شامل انسان و برخی جانوران
پییٓه(پدر) ، پیٓر(پسر) ، بِره(برادر) ، اسبٓه(سگ ) ، هریسه(خروس)
اسامی مونث حقیقی
می(مادر) ، دته(دختر) ، عما(عمه) ، گرگه(مرغ) ،خره(خر ماده)
صرف اسم
در گویش سمنانی اسم نیز مانند فعل صرف می شود.صرف اسامی در گویش سمنانی از همان قاعده کلی تغییر در جزء پایانی اسم و یا افزوده شدن نشانه هایی به آخر اسامی پیروی میکند و با این تغییر اسم صورت ویژه یحالت مورد نظر را به خود میگیرد.به دو صیغه ی مفرد و جمع از مرد توجه کنید.
صیغه مفرد:
حالت نهادی/ صورت فاعلی:میردٓکا = مرد
حالت مفعولی / مفعول صریح:میردٓکه = مرد را
حالت برایی :میردکه ره = برای-به مرد
حالت ازی:میردکه پی = از مرد
حالت بایی:با میردکه = با مرد
مفعول فیه: همدونی دِله / دله همدونی = در همدان
اضافه:میردکه کییه = خانه ی مرد
ندا:میردکا = ای مرد
صیغه ی جمع
فاعلی:میردی = مردان
مفعول صریح:میردُن = مردان را
کلاس 25مهر94
1= زور با، زور مَِشنووآ. کِی مایَن و کی رَه مایَن؟
: زور بگی، زور میشنوی.
: اَِنَه مَثَِلَه ای نفری رَه ماین کو همش زور مایِه. وَختی مَِگَِشُن ژو خَبر کَِرَن کو زور باتّییُن عاقبتی خایری نَِدارِه، بیلاخیره گرفتاری ای آدمی زورَه واژی مَِبا، اَِنَه مَثَِلَه ژو رَه مایَن. مَِگَه نَِشنووِه چَه کو مایَن: انگشت مکن رنجه به در کوفتن کس // تا کس نکند رنجه به در کوفتنت مشت.
2= زور کو تَیی کارینَِما، حساب سَرسَرِین پی بیرین مَِشو.
: زور که در کار آمد، حرف حساب از سرسرای خانه بیرون می رود.
: اَِنَه مَثَِلَه اَِنی بالا مایَن کو یَنی زور گویی و حق گویی، ای جا و ای نفری گَل جَمَه مَنَِبو. آدم یا حق گومَِبو یا زورَه واژ. اونی کو هَِکاتی حقی ماکَِرِه، دیگَه زور مَِنَِوایِه، اونی هَم کو زورَه واژَه، هَِکاتی حقّی مَِناکَِرِه. هَمیشَه زورَه واژی هَِکات پَِرُنتری دَرَه. پس وختی زور مییُنَِما، دیگه جایی برایی حقی مَنَِمُنِه. همنی بالایَه کو مایَن:
برو قوی شو اگر راحت جهان طلبی // که در نظام طبیعت، ضعیف پایمال است.
3= زیادی هم بَتژ، لَلَِکِه تَِکَه مَِکَه.
: زیادی هم بدوی، کفش پاره می کنی.
: آدم برایی اَِنی کو به خوشتُن هدفی بَرَِسِه، مَِگی تلاش هاکَِرِه. با توجه به اَِنی کو هر چیی اَِندازه دارِه، تلاشی زیادی نه فقط استفاده نَِدارِه کو ضلر هم داره.
5= خوشتُنَه بَخُوْ، مَرتُمُنَه تُوْن کَه.
: برای خودت بخور، برای مردم بپوش.
: اَِنَه مَثَِلین منظور اَِنَه کو چون خوردَه خوراک ای موضوعی شخصییَه، هَرچی تَه دَِلی مَِگی مَِزُن بَخو. ولی هَلِه تُوْن کَِرد، ای موضوعی اجتماعییَه، پس مَِگی آدم طوری هَلِه تُوْن کَِرِه کو هَم درخوری ژو شخصیتی بو، هَم درخوری اجتماعی.
6= خُشکَه زَِمین تورو مُوْوَِژِه.
: از زمین خشک تُرُب می کند.
: اَِنَه مَثَِلَه دو منظوری داره.
الف: بابتی ای آدمی زرنگ و کّلاش و پاچَه وَرمالیده رَه مایَن کو کمترین موقعیتی پی ویشترین اَِستفاده ماکَِرِه.
ب: اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای نفری مایَن کو کاری عبثی و بی فائیده یی ماکَِرِه، مَِثلی اَِنی کو اُوْ دَِلَه هُوْوَِنگی موکوتَِنِه.
7= چُندَِر گوشت مَنَِبو، جووازَه پیر هَم پیر مَنَِبو.
: چغندر گوشت نمی شود، پسرخوانده هم پسر نمی شود.
: اَِنَه مَثَِلین منظور اَِنَه ، هَمون طوری کو چُندَِر جایی گوشتی مَنَِرِه، جووازَه وَچِه هم جایی وَچِه یی اصلی آدمی مَنَِرَن. وَختی کو آدَمی وَچِه نسبت به خوشتُن پییرَه مار، بی توجهی بین، دیگه جووازَه وَچُن پی چه اَِنتظاری مَِشید دَِرد؟
البته هَمون طوری کو دله هر کارین استثنا هم وجود دارِه. گایی مِینی جووازَه وَچِه هَم، وَچِه یی خایری بیرین مِین.
8= تَه کُمُن وَر بَخوسَِنون کو تَه وا بیرین نشو ؟؟؟!!!
: تو را به کدام سمت بخوابانم که بادت خارج نشود ؟؟؟!!!
: اَِنَه مَثَِلَه به عُنوانی اعتراضی ای آدمی رَه مایَن کو خیلی وییُمِه گیره. هر کاری ژو رَه ماکَه باز هَم خوشتُن وییُمِه پی دَس مَِنَِنجِه. مَِثلی اَِنی کو وییُمِه گیری ژو طبیعت بَِبیچی. بابتی اَِنجور آدَِمُن مایَن: نیش عقرب نه از رَه کین است // اقتضاء طبیعتش این است.
9= زَِمَِستُنی چَش کورَه. یَنی چِه؟ تفسیری ژو چیچییَه؟
: چشم زمستان کور است.
: اَِنَه مَثَِلَه دو جور تفسیر داره.
الف= سرمایی زَِمَِستُنی، فقیرَه آدَِمُن مَِنَِپِّه، هَمَِنی بالا اونی ویشتری اذیت مَِبین. پس به اونایی کو مَِزُنَن فقیرَه آدَِمُن کُمک کَِرَن، با باتّییُنی اَِن مَثَِلین مَِگَِشُن ژون توجه جلب ماکَِرِه کو فقیرَه آدَِمُن دَِربُند هم دبین.
ب= زَِمَِستُن سَرما کو بییَِما، دیگه نو و کُوْنَه ژو حالی مَنَِبو، برایی اَِنی کو نَچا وُ خوشتُن گرم نیادار، هرچی مَِگَه تُوْن کَه.
مایَن قدیم، ای سرداری کو دله زَِمَِستُنی و دَِلَه ای جنگی شیکست بُخوربّش و دله صحرایی گیرکَِتبا، شُو کو مَِبو مِینِه هوا خیلی سردَه. دیری پی مِینِه اییَه چَِلا سو سو موکّووِه، بَِه هَمون طرف مَِشو، مِینِه ای آدمی فقیری کییِه یَه. اجازَه مارِه و دنین کییَه مَِشو. وَختی بُخوتی صاب کییِه پی
لابالین مَِگیش. صاب کییَه مایِه مو لابالین کُجَه دبا؟ ماپَِرسِه پس چیچی دار؟ صاب کییَه مشو مَِگَِردِه وُ مِی مایِه فقط ای پالُن دارون و ای خَرین جُل. مایِه، ژو اسم نَبَِرا، مو دیم وَن. البته اَِن مطلب به شاه عباسی هم نسبت مَِدَن.
1 = خرده هیزم خشک : چیلکی
2 = خردسال : کَم سَِنَّه سال
3 = خردسالگی یا خُرد سالی : کَسینَِندَِر
4 = دامنِ چین دار: کَمَِر¬چینَه
5= دانِ مرغ : چینَه
سعدی مَِفَِرمِه: مرغ جایی رود که چینه بُوَد // نه به جایی رود که چی نَبُوَد.
6 = خشک کردن : خُشک واکَِردییُن
7 = خشکاندن : بُخُشکَِندییُن
8 = خشکیدن: بُخُشکییُن
9 = خشکیده: بُخُشکییا
10= نان خشک شده در تنور : کَِلَه خُشکَه
11 = درِ یک لنگه‌ای: لَتَه¬بَر
12 = درِ دولنگه ای: جیم بَری
13 = تلنگُر : بیلینگَِسییَه
14 = دالّی دالّی کردن : دّکّی دّکّی کَِردییُن
15= بازی جفتک چارکُش : خُس خُس.
1= چَشَه دوژَه بییَِمیچی. : یَنی چَه؟
: چشم دوز آمده است.
: یعنی خُنین غلبه هاکَِرچی، وختی ای نفر هَِلاکَه وُ خُنی مَِشو، هَمَِنطور کو نییَِستَه، هِی ژو کَِبلِیی چَشُن kεblei čašon (پَِلکی چَشُن) هُم مَِشین و ماشین. هِی خُنین پی مَِپَِرییِه. اَِن موقه یَه کو در موردی ژو مایَن چَشَه دوژَه بییَِمیچی.
2= چَشی دووَِجَن čaši duvεjan معنی و منظور چیچییَه؟
: چشم هایت را بدوز.
: وختی مَِگَِشُن بایَن کو کامَِلَن ای نَفَِری یا ای چییی مواظب با وُ هَمَِه چی دَِر نظر دَِربیت، ماین چَشی دووَِجَن.
3= چَقویی دَستَه مَِکَِرِه !!!
: چاقوها را دسته می کند.
: اَِنَه اصطلاحَه دو معنی دارِه. اییی ژو اَِنَه کو، داره وسیلِه یی گوش بُری آماده مَِکَِرِه تا مرتُمُن گول بَکّووِه وُ ژون گوشی بَربینِه. دویَِمینی ژو اَِنَه کو، وَختی ای نفر بَد جنس و بد ذات ببا، ویکار مَنَِزُنِه بَنینِه، مَرتُمُنَه پاپوش دُرُست مَِکَِرِه. هَمَِنی بالا در موردی ژو مایَن: دارِه چقویی دسته مَِکَِرِه.
4= چَکَّه پوف کَِردِش. یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟
: یعنی، دقّت، فدایی سرعتی کَِردییُن. فقط مَِگِیش ای کاری هاکَِزبیش، دیگه به ژو کیفیتی توجه نداره. کاری کو به ژو واگذار کَِربِت، فوری انجام بَِدِش بیدونی اَِنی کو دقت هاکَِربیش. سُرعَِت به خرج بَِدِش ولی سَر و تَیی کارین هُمَِوَِردِش و سَمبَِل کَِردِش و بَِشا.
5= چَِر چَِر مَِکَِرِه. یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟ ممکنَه تا اَِسَه نَِشنوابیتُن.
: اَِنَه اصطلاحَه بابَِتی ای نَفَِری مایَن کو مِیلی به سورچَِرُنی داره، هر جا سور مادَن اُیَم دَرَه. همیشه اینی نفرُن سَری سُفرِه مَِچَِرِه. اینییَه مَثَِلَم دارین کو مایَن: هرجا آشَه، کَل، فرّاشَه.
6= چَِرَه بَری گَنجِه وایَه؟ یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟
: چرا درِ گنجه (دولابچه ، کمد) باز است؟
: وَختی ای نفر غُرغُرو وُ وییُمَه گیر، چی ژو گیر مَِنِه کو وییُمَه بَرِه وُ دعوا رِی وَِنِه، بُند مَِکره به بَرَه بُوْنی. چَِرَه اَِن بَر وایَه؟ چَِرَه اون بَر دَِبَِستِیَه؟ چَِرَه رییُنَه اَِنجو اَِشتِه؟ چَِرَه لَلَِکِه جُفت نییَن؟ خُلاصه اَِنجور وییُمَه هایی. تا دَعوا رِی نَوَِنِه، وَِل مناکَِرِه.
7= چَِرَه دُوْمَه دَِمَِتُن ؟ یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟
: چرا دام میتنی ؟
: وَختی دُوْمَه تُنَه، مَِگِیش دُوْمَه دَتُنِه، تا ای شیکاری هاکَِرِه، هِی مِی وُ مَِشو، مِی وُ مَِشو. اَِسَه وختی مَِفَِمَن کو ای نفر بَِه قصدی سویی ای جا هِی مِی و مَِشو، ژو رَه مایَن: چَِرَه دُوْمَه دَِمَِتَن؟ یعنی مَِگَه هَما هَِکاتُن دَِلَه چیمیچی تَه گیرِه؟
8= چَِرَه پَشی کوشی ماخورَن؟ یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟
: چرا پشت گوشَت را می خارانی؟
: اَِنَه اصطلاحَه ای نفری رَه مایَن کو اییَه کاری ژو دِچیشُن کو اَِنجام بَدِه، ژو زور مِی کو اَِنجام بَدِه، یا ای چی ژو پی واپَِرِسِچیشُن، مَنَِگیش جوواب هادِه، ولی پَشتی گوشی ماخورَِنِه. هَمَِنی بالا ژو پی ماپَِرسَن: چَِرَه پَشی گوشی ماخورَن؟
9= زیلَه سَر بَِشّییُن فارسیی ژو چیچی مایَن؟ مثلَن مایَن : مو زیلَه سر بَِشا.
: طاقت و شکیبایی به سر آمدن. یا: مو زیلَه سییا واکَِردِش، هم مایَن..
10= خَِفتینَه چیچی رَه مایَن؟
مَثَِلَن مایَن: اَِنَه خَِفتینه چیچییَه تُوْن کَِرچَه؟
: ای جور جیلیقا بیچی کو قدیم دله جنگی تُوْن به تُونی، تُون مَِکَِرچیشُن. دله فرهنگی لغتی نوشتَِیَه : لباس جنگی پر از پشم یا ابریشم یا پنبه که جلوی ضربات شمشیر دشمن را بگیرد.
اَِسَه هرکین ای هَلِیی تُون مَِکَِرِه کو خیلی ژو چاق نَِشُن مَِدِه، ژو رَه مایَن : اَِن چیچییَه تُون کَِرچَه، خَِفتینَه؟
11= کالَه وَِلَِرد نَکَِرا. : یَنی چَه، کُجَه کاربُرد داره؟
: خام و نپخته نخور. یا: خام و پخته را جمع نکن.
: وَختی کو حاصَِل هَِنِه نَرَِسِچی، یا انی کو ای چی هَِنِه خا نَپیژییِچی وُ ای نفری کو ژو دَِل لَسَه یا وَشُنَه مَِگِیش اون حاصل یا چی بَخورِه، ژو رَه مایَن نَخورا، کالَه هَِنِه. کالَه وَِلَِرد نَکَِرا !!!
ای وختَم مِینی کو به اشاره مایَن: کالَه وَِلَِرد کَه. یَنی همه چی جَمَه کَه وِیر بَشَه تا اینی نفری نبرچی.
12= چَِل بُندَ تُوْن کَِرچِش ( دَِلَه اَِن اصطلاحین، چهل بند، همون« چهل تکّه» مبو).
. : چهل بند به تن کرده.
: وختی مَِگَِشُن بایَن فُلُنی داره مظلوم نمایی ماکَِره تا هما گول بَکّووِه کو به نفعی ژو رأی هادین، اصطلاحَن مایَن: چَِل بُندَه تُون کَِرچِش.
قدیم بعضی کاسبی دَبِین وختی مَِگییَِشُن بَشین اداره یی دارایی، کُتَه پَشتَِه دیم تُوْن مَِکَِرشُن یا کُونَه هَلِه تُوْن مَِکَِرشُن تا مأموری دارایی فکر هاکَِرِه خیلی بیچاره یَه تا ژو مُلِیظَه هاکره مالیات ژو رَه زییاد نَنَِوی سِه. مأموری دارایی هَم کو مَِفَِما، هُمدیگَِرُنَه ماشُن: چَِل بُندَه تَوْن کَِرچِش.
13= چَِلا پَشی بَری اَِندِچِش. یَنی چَه؟ کُجَه کاربرد داره؟
: چراغ را پشت در گذاشته.
: اَِنَه اَِصطلاحَه بابتی ای نفر بدعملی رَه مایَن کو خوشتُن قایم بَِکَِرچِش هِجّا اَفتُوْوی منه بو. یا قرار مارزِه ولی مَِنِه سری قراری. یا بابتی ای نفری ماین کو یاواشَِکی دَِلَه ای جمعی پی بُوْریت بابو. اونوخت مایَن: چَِلا پَشی بَرییَِندِچِش.
اَِنَه مَثَِلَه ای داستانی داره کو دله صَفِه یی 511 جلدی اُوْوَِلی کتابی « گنجینه مثل های گویش سمنانی» نوشتِیَه.
14= چَِلچلا دَِلَه مَِشو، مَرگوژا بیرین مِی!!!
: چلچله (دم جُنبانک) داخل می شود، گنجشک بیرون می آید.
: وختی مَِگَِشُن بایَن بافتی ای پارچه یا بُلیزی کو دستی هُوْوَِچیشُن خیلی شُلَه وُ ژو لُکَه لُوْوی خیلی گُشادییَن و به دردی مَنَِخورِه، اَِنَه مَثَِلَه مایَن.
15= چَِلَّه بَِنیَِسچی.
: چلّه نشسته است.
چَِلَّه بَِنیَِستییَن اَِنَه کو ای نفر به منظوری اَِنی کو ژو مَشکَِل واشو، چهل رو گوشه یی ای جایی مقدسی مثلی ایمامزاده یا مچتی بَنینِه و کم چی بَخورِه، هِی دا هاکَِر] وُ وَِردی بَخونِه.
اَِسَه اَگَه ای نفر چُن رو دنین کییَه بَنینِه وُ بیرین نِی، یا ای نفر دَِلَه مَِهمُنی ای گوشَه بَنینِه وُ هِشکین گَل نَشو، ژو رفیقی در موردی ژو به شوخی مایَن: چَِلَّه بَِنیَِسچی.
16= چه خَبَِرَه خوشتُن دَس گیچَه؟
: چه خبره به خودت پرداختی، به خودت رسیدی؟
: وَختی ای نفر بعدی چُن وختی به خوشتُن سَرَه وَضی مَِرَِسِه، نووَه هَلِه تُوْن مَِکَِرِه، یا هوشتُن چاخ مَِکَِرِه، ژو دوستَه رفیقی به شوخی ژو رَه مایَن: چه خبرَه هوشتُن دَس گیچَه؟ مَِگَه بَشَه دُوْخوازی؟
17= چَِه قَِری چو کَِرچِش !!!
: چه قری ساخته !!!
: اَِنَه اصطلاحَم مَِثلی ژورین اصطلاحَه مَِمُنِه. وختی ای نفر بَعدی چُن وختی به خوشتُن مَِرَِسِه، ژو رفیقی کو تعجُب ماکَِرَن، اَِنَه اصطلاحه ژو رَه مایَن یا اَِنی کو هوشتُن گَل مایَن.
18= چَِه خوش دَکَه پُزَه !!!
: چه خوش دَک و پُز است !!!
: اَِنَه اصطلاحَه هَم به شوخی ای نفری رَه مایَن کو خوش اَِخلاقَه، خوش هیکَِلَه، خوشگَِلَه، هَلِیی خویری تُوْن کَِرچِش، خلاصه چه مرتب و مُنَظمَه . بَِر عکسی ژو مایَن: چَِه بَد دَکَه پُزَه !!!
19= چَِه سُونگی دورِه کووآ، چَِه دورَه سُونگی کووآ، اَِن دورِیَه کو مَِشکییِه.
: چه سنگ را به کوزه بزنی، چه کوزه را به سنگ بزنی، این کوزه است که می شکند.
: وختی مَِگَِشُن به ای نفری هُشدار هادَن کو با قویتری خوشتُن دَِنَِکا، با حَِرّافی و داده بیداد منه زُن ژو حریف ببا، اَِنَه مَثَِلَه ژو رَه مایَن. یعنی چون او قویترییَه چه زور وَری، چه پیل وَری، تو ژو حریف منه با، ژو تُوْنی نشا.
20= چَِه نازُک مَِریسِه !!!
: چقدر نازک می تابد.
: قدیم وختی چَرِه رَه نا مَِرَِشُّن، هرکین نا نازُکتری با و لطیف تری با، اون نا، گَِرُنتری با وِیتَِری هم مِرینشُن. اَِسَه اَِن اَِنجو دَِربیتُن تا بَشین سری اصلی قضییِه. یعنی تفسیری مثلین.
: وختی مِینَن اییَه دُختَِرَه خوشکَِلِه یا اییَه جَِنیکا کو خیلی خوشکَِلِه، با ناز و غمزِه رِی مَِشووُ قَِرَه فری مَِدِه کو هما بَد گَِلُن دَِل بَسوزَِنِه، حَسودی پی مَِگَِمُن طَنَه طینِه ژینَه بائین، یا ای جور اَِعتراض هاکَِربیمُن بابَِتی ژین مائین: چَِه نازک مَِریسِه؟ یعنی چقد خوشتُن نمایش مَِدِه کو هما دل بَسوزَِنِه.
21= چُپُقی جُوْمَه داری چاخ مَِکَِرِه.
: چپق جامه داری چاق می کند.
اُوَِل مَِگی بِینین «جُوْمَه دار» کی رَه مایَن؟ قدیمی حمّومی قبلی اَِنی کو کُمُدی، مُد بَبین، هَرکین حمُّوم مَِشا، خوشتُن هَلِه کو دَِلَه تَلین دَبِن، سَری حمّومی، جُوْمَه داری مَِسباردِش. اَِن جُومَه داری وظیفه اَِن با کو هر وخت ای نفر دَنین حمّوم، فوته یا قدیفه مَِگییِش، ژو دَِلَه تَلین پی بیرین مییاردش و ژو رَه مَِبَِردِش. وختی هم کو دنین گرمخُنِه یی حمومی پی بیرین مییَِما، ژو مُشتَه مال مَِدِش. اگه چُپُقی هم با، ژو دله تَلین پی ژو چُپُق بیرین مییاردِش و ژو رَه چاق مَِکَِردِش. بَعدی اَِنی کو دو هِیرَه پُکی عمیقی موکووآتِش و هوشتُن مَِساتِش، چُپُق صاب چُپُقی دَس مَِندِش. وختی کو مَِگییِش چِپُق چاق کَِرِه، چون تنباکویی چُپُقی ژو نبا، سَر چُپُق کَلَّه کوت تنباکو دَِمَِراقُستِش، اَِن یعنی اَِصراف. اَِسَه هرکین مرتُمُن چی ژو دَس مَِکِه وُ اَِصراف ماکَِرِه، ژو رَه مایَن: چُپُقی جومَه داری چاق مَِکَِرِه.
: اَِن دله مَثَِلین چُندی کلیمه یی تازه دَبِن کو شما رَه مَِنَِویسون.
جُوْمَه دار= جامه دار. تَلییَه= بُقچه
مَِسباردِش: می سپرد. بَِسباردییُن= سپردن. دَِرَِسباردییُن: گِلِة دوستانه کردن. فوتَه= لُنگ قدیفه= حولة بزرگ که تمام تن را می پوشاند. گَرم خُنِه یی حمّومی: آن بخش از حمام که بسیار گرم است و افراد در آنجا فقط با لُنگ هستند برای استحمام. کَلُّه کوت: انباشته روی هم. دَِمَِراقُستِش= روی هم می تپاند. دَِراقُستییُن= تپاندن.
22= چوتا همیشَه تَیی سَبِه مَنَِمُنِه.
: جوجه همیشه زیر سبد نمی ماند.
: چوتُن تا کَسینییَن ژون تَیی سَبِه نییامَِدارَن تا کَِلا یا رووآ ژون نَبَِرِه. یا دله حوضی نَکَن خفه بَبین. کمی کو گُوْز بَِبِن اونقدی کو رووآ نَزُنِه ژون بَرِه، اَِنقَد پَرَه بالی موکوئَن تا سَبَه چَپَه ببو اونوخت هوشتَِرَه تیی سبه پی بیرین مِین.
اَِسَه وختی کو جَِوُنی چیز فَمی مَِبین دیگه پییَِرَه مار هکاتی گوش مناکَِرَن و دَنین کییِه بُند مَنَِه بین هر کاری ژون دَِلی گییا ماکَِرَن. البته وَشکی اَِنطورییَن. دُتی باز وِیتَِرییَن ویشتَِری پییَِره مار هکاتی گوش ماکَِرَن. قدیم کو اَِنطور با، اَِسَه منه زُنون. پس زیکی هرچه گُوْزتَِری مَِبین، خوداختیارتری مَِبین، هَمنی بالا مایَن کو: چُوِتِه همیشه تیی سَبِه منَِمُنَن.
23= چو تَیی پَِلاسی پی بیرینَِچِش
: چوب را از زیر پلاس (نوعی زیرانداز) بیرون آورده.
ملیمه، وختی ای نفر چو ژو دَس دبو، ژو جَِسارَِتَم ویشتَِری مَِبو. اَِنَه مَثَِلَه در مقامی تعجبی در موردی وَچِیی مایَن کو تا اَِسَه به علّتی ناتوانی اذیت و آزاری نَِدَِرچِش، اَِسَه کو ای کمی زور دَِکَِرچِش، دارِه اذیّت ماکَِرِه. یعنی کو تازَه اَِن اُوولی ژو اذیّتییَه.
24= چو خَِرسی دَس کَِچی.
: چوب به دست خرس افتاده است.
: هَمنطوری آدم خرسی حریف منَِبو، چه بَرَِسِه کو چو هم ژو دس کِه. اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای آدمی مایَن کو به خودیی خود مردم آزاری ماکَِرچِش، اَِسَه اییَه کاری هم ژو دِچیشُن کو مَِزُنِه خوشتُن کارین زوری پی هم استفاده هاکَِرِه. دیگه هِشکین ژو حریف منَِبو. همنی بالا مایَن: چو خرسی دَس کَِچی. منظور ژو پست و مقامییَه کو باعثی اذیت و آزاری ویشتری مبو.
25= چو دَس گیرِه، صِی نَفَِرُن کُتَِکی مُخورِه
: چوب به دست بگیرد، کتک صد نفر را می خورد.
آدم وختی چو ژو دَس دبو، ژو جَِسارَِت زیاد مَِبو. وختی کو ای نفر چو ژو دَس دبو وُ کُتَِکی بَخورِه، معلیمه کو خیلی بی عُرضِیَه.
: اَِنَه مَثَِلَه به شوخی ای نفری رَه مایَن کو پُررووَه، جَِسارَِت داره، ولی زور نداره. پُرروگَِری هم ماکَِرِه. َاَگَِه چو هم دَس گیرِه، بازَم ژو دومَِسازَن. وختی مَِگَِشُن ژو شیر وپاکَِرَن، اَِنَه مَثَِلَه ژو رَه مایَن، ژو بَِخییالی کو مایَن چو دس گیرِه صِی نفرُن دومَِسازِه. مَِشو جَِلو، بی عُرضَِگی پی کُتَِکی مُخوره وُ مِی دَِمبال. بازَم ژو رو کمی منابو.
1= چی دَِکَِچی. ژو ترجمه چه مبو؟ کِی مایَن؟ چیچی رَه مایَن؟
: کپک زده.
: مَِزُنین کو کلیمایی « چی» دله سمنی زفُنی چُندی معنی داره. هِیرَیی ژو اَِنجو مایون. 1= به معنی « شیئی» متلن مائین: اَِن چیچییَه؟ یعنی: این چه چیزی است؟ 2= به معنیِ « غذا» یا « خوراکی» . مثلَن مائین: چی بَِپچَه؟ یعنی: غذا پختی؟، خوراکی ای برای خوردن پُختی؟ 3= همن چی دَِکَِتّییُن. یعنی: کپک زده. پشه زده.
2= چی ژو خوردی بَِدِچیشُن. ژو ترجمه چیچیه؟ کِی مایَن؟
: چیزی به خورد او داده اند. ( چیز خورش کرده اند).
: یعنی ای چی به زور ژو خوردی بَِدِچیشُن. یا ای چی یاواشکی ژو خوردی بَِدِچیشُن به خیالی اَِنی کو ژو مسموم کَِرَن یا ژو طلسم کَِرَن.
3= چی ژو بار دَِنییَه.
: چیزی بارش نیست.
: مِینین، اَِنجو هم کلیمایی« چی» اینی معنی پیدا کَِرد. یعنی باری معلوماتی نداره. یا آگاهی نداره. اَِنَه اصطلاحه در موردی ای نفری مایَن کو سوادی درست و حسابی یا اعتباری اجتماعی نَِدَِربیش.
4= چی، هر چی ام کو خا بو، زیادیی ژو پیسَه.
: چیز، هرچه هم که خوب باشد، زیادی آن بد است.
: اَِنَه مثلَین مگی بات بو کو، هر چیی به اندازه خایرَه، اندازِه پی کو بیرین شو، ژو اختیارَم آدمی دس پی بیرین مشو، باعثی زَمَِتی مبو. حتّا مال و منال. حتّا خوراکیی خیلی خوشمزه، اگه خیلی بخو، تَه اذیت ماکرِه.
5= ژو مال و ژو سَری رَه قال.
: مال او، باعث دردسر و زحمت او.
: در واقَه اَِنَه مثله کامل کنندهِ ژورین مثلِه. آدمی مال کو زیاد ببا، خیلی چشی طمه به ژو مَِدوژَن. ژون ندا، ماین خسیسه، گَِدایَه. گییابیت ژون دِه، چُن نفرُن دِه کو تَه پی راضی بین؟ هَمَِش مگی آدمی فکرَخیال به ژو مالی دَبو کو یاواشکی نَبَِرَن. گایی هم مِینی آدمی مالی پی استفاده ماکرن بر علیه یی خودی آدمی.
6= رقاص وازی بیرینَِوَِرچِش. یَنی چَه؟ کُجَه مایَن؟
: رقاص بازی درآورده است.
: اَِنَه اصطلاحَه بابتی ای نفری مایَن کو مَنَِگِیش کاری درست و حسابی هاکَِرِه. ژو دَِلی مَِگی کو با َبدخُلقی و جارَه جَِنجال به خوشتُن منظوری بَرَِسِه.
7= رُبِّن واری، ای تَپَّه خالی باقی ناشچِش.
: به مانند روباه، یک تپّة خالی باقی نگذاشته است.
: اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای نفری مایَن کو همه جا بدهکاری ژورییَِوَِرچِش و هِچ جا اعتباری نداره. دیگه هِشکین پیل ژو مَنَِدِه. یا اَِنی کو اونقد ژو کاری نامطلوبِه کو هِشکین دیگه حاضر نییَه کاری به ژو واگذار کَِرِه
.
8= رُوْنگ بَِکَِردَه مُرغُنَه، شُووی نُوْرویی رَه خایرَه.
: تخم مرغ رنگ کرده، برای شب عید خوب است.
: اَِنَه مَثَِلَه ای نفری رَه مایَن کو کاری کو به ژو واگُذار مَِکَِرُن، به مو قَه انجام َمنَِدِه. مثلی اَِنی کو مَنَِزُنِه هر کاری به دردی ای موقعی خاصی مُخورِه. دله فارسی مایَن: لباس بعد عید برای گَلِ منار خوبه.
9= رُوْنگی نییَه کو نَکّوواتبیش.
: رنگی نیست که نزده باشد.
: اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای نفری ماین کو همه جور حقّه وازی و دَغَل وازی هاکَِربیش، یا هر کاری ناشایستی کو بَلَد بیچی کاری کوواتبیش. خلاصه دله دغل وازی و بی معرفتی، کوتایی ناکَِرچِش.
10= رووآ الله وکیلی میش مَنَِرِه.
: کربه الله وکیلی (محضاً لله = محض رضای خدا) موش نمی گیرد.
: اَِنَه مَثَِلَه ای نفری رَه مایَن کو انتظار داره ای کاری مفتکی تَم بَکَِرِه. یا اتنظار داره کو ای نفر ژو رَه مفتکی کاری هاکَِرِه. مَِثلی اَِنی کو مَنَِزُنِه هِشکین هِشکینَه مُفتکی کاری مناکَِرِه، حَتّا رووآ هَم محضی رضایی خُدِه میش مَنَِرِه.
11= رووآ بُراق کَِرچِش.
: گربه را بُراق کرده.
(بُراق به معنای حالت غیر عادی به خود گرفتن، یا حالت تهاجُمی به خود گرفتن).
: اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای نفری مایَن کو اَلَِکی خوشتُن قیافه عصبانی و عَبوس نَِشُن مَِدِه تا بَقییَن بتارسَِنِه. هَمَِنی بالا مایَن: نَتَِرسین رووآ بُراق کَِرچِش. یَنی اَلَِکی عصبانییَه.
12= رووآ دَِروازِه بَر دَِمَِبَِستِه، میش ماکَِرِه.
: گربه درِ دروازه را می بندد، موش باز می کند.
: اَِنَه مَثَِلَه به شوخی به ای جایی مایَن کو خیلی بی نظم و ترتیب و دَِرهَم و بَِرهَمَه. هِشکین به هِشکین نییَه. اَِن جور جا اَگَه ای سازمانی بو کو هِچ کارمندی خوشتُن رِئیسی هَِکاتی گوش ناکَِره و هر کین هر کاری ژو دلی گییابو ماکَِرِه، اون وخت اَِنَه مَثَِلَه کاری مَِبَِرَن یَنی کو رووآ، بَر دَِمَِبستِه، میش کو طیبعطن مَِگی رووِن پی بَتَِرسِه، مَنَِتَِرسِه و مَِشو بَر ماکَِرِه.
13= رووِن دس کو به گوشتی مَنَِرَِسِه مایِه، پیف پیف بویی مادِه.
: گربه که دستش به گوشت نمیرسد می گوید، پیف پیف بو میدِه.
: اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای نفری مایَن کو با حَِرص و طَمِه، بَتّژ بَتّژ دَِمبالی اییَه کارین دَبیچی، اَِسَه کو مِینِه مَنَِزُنِه به اون کارین برسِه، وَِل واکَِرچِش. برایی اَِنی کو خوشتُن تَکَه تُوْوین پی نُوْوَِنِه، مایِه: نَه، اونَه کاری، کاری خایری نییِه.
14= رووِن دَنین کییَه کَه و ژین بَکّووآ، آخَِر تَه دیم مَِپَِرِه.
: گربه را درون خانه کنی و بزنی، آخر به روی تو می پرد.
: اَِنَه مَثَِلَه ای نفری رَه مایَن کو اینی نفری تحتی فشاری واشچِش و همه یی رِیی ژو دیم دَِبَِسچِش و هِی ژو رَه زور مایِه. هَمَِنی بالا به ژو آگایی مادَن کو هَنون نَکَِرا، آخَِر تَه دیم مَِپّرییِه و اونوخت همه چی خراب مَِبو. آخه اَگَه تنبیه کَِردییُن بالا هَم بو، اونَم حدّ و حسابی داره.
مطلب از کلاسهای گذشته
بَشه ویی با. یَنی چَه؟ کِی مایَن؟
: برو گُمشو.
: وَختی مایَن کو ای نفری دس پی خیلی ناراحتییَن و مَنَِگَِشُن ژو بِینَن. هَمَِنی بالا ژو رَه مایَن: مو پَِرُنی چَشُن پی کَِنار شَه، بَشه ویی با.
شَِما یِه دَرَه ای وَختی نَنا هَما دَس پی عاصی مَِبّییَه ماتِش:
: بَشه وی با مو پَِرُنی چَشُن پی، دیری نَشا وَِرگ تَه مُخورِه.
باز ژین دَِل مَِنَِرَِما کو هما نَِفرینی هاکَِرِه. وَختی هم ماتِش: بَشَه وی با، سفارشَم ماکَِردِش کو دیری نشا. خدا همه یی رَِفتگانُن بیامرزه.
نَه حالا نَنا مَِبو، نَه عامی بَبَه.
: نه خاله مادر می شود، نه عمو پدر.
: قدیم رَسم با، اگَه ای میرد مَِمَِرد کو جَنییَه وَچِه مَِدَِردِش، برایی انی کو ژو وَچِه یَتیم نَبین و ژین جَِنییَه ای وَخت جایی دیگری شی ناکَِرِه کو وچِه اینی میردی تیی دستی گُوْز بَبین، اون میردَِکِه بَِرار، خوشتُن بَِرار جَِنین مَِبَِردِش. یا وختی کو ای میردی جَِنییَه مَِمَِردَه به هَمَن دلیل خوشتُن جَِنین خوواکَِر مَِبَِردِش. با وجودی اَِنی، بَعد مَِدیشُن: نه حالا ننا مَِبو وُ نه عامی بَبَه.
پیل همیسَه رَف اَِشتَه، وختی مَِگَه وِیگی، بِینی پا دیمَه چیچی مَِندِه؟
: ها، پیل چیی خایرییَه، اَمّا به چه قیمتی؟ وَختی مَِگَه پیل دار بَبا، بِینی چُن نَفَِری تَه تَیی پییُن لَتَه پارَه کَِرچَه؟ اَِنطور خایره کو تو پیل دار بَببا، ولی مَرتُمی هَر بلایی ژون سَرَِما تَه گَل عیبی نَِدَِربو؟ پَس اَِنسانیت کُشیچی؟
جووَه بَِچَِردی پی، خَرَه سیر مَنَِبو. منابو هم مایَن.
: از (علف کناره های) جوی چریدن، خر سیر نمی شود.
: کناری جووُن ای علفی مختصری سُوز مابو، کو ژینَه ماشُّن: بَلمَه. ملیمه کو خره با بَِچَِردی اَِن عَلَِفُن سیر منابو. پس علفی ویشتری لازم داره. وختی مِینی ای نفری مگی با سورچرُنی خوشتُن اموراتی زندگی بَوییَِرَِنِه، به طعنه ژو رَه مایَن: جووَه بَِچَِردی پی خره سیر منابو.
جوواب منارزین ؟؟
اگه باتُّن کُجَه مایَن: سیر بَِبِه؟ کُجَه مایَن: سیر وابِه؟
اگه چی بُخوربیت ( منظورغذاهای جامد و خوردنی)، ماپرسَن: سیر بَِبِه؟
امّا اکه اُو یا شربت واخوربیت (منظور نوشیدنیها )، ماپَِرسَن: سیر وابِه؟
جین بَری وُ کَِلاتَه؟
: دَرِ دو لَتی و کلاته ؟ ( دهات ).
: اَِنَه مَثَِلَه وختی مایَن کو ای چی ای جایی رَه خیلی زییاد بو. یا دو چیی کو با هم جور مَِنِن، هُماهَِنگی نَِدارَن.
جین بَری= بَری دولَتی کو ژویری و ژیری ژو گُلمیخی بوکوواتِیَن. ای چَِفت داره کو بر قلف مَِکَِرَن، دو برکویی دارِه، ای میردُنَه ایَم جَِنّییُنَه.
چَشتَه خور صاب سلیقه هَم مبو !!!
: چشته خور صاحبِ سلیقه هم می شود.
چشته خور اونی رَه مایَن کو در حقّی ژو چُن دفه محیبت هاکَِرچَه، اَِسَه بد عادت ببیچی. ژو توقع هم ژویری شیچی فکر ماکَِرِه تَه وظیفِه یَه کو ژو کُمَِک کَه. اون وخت خوشتُن خوش سلیقه گری پی، تَه رَه تعیینی تکلیفی هم ماکَِرِه. اَِسَه کییَه کو ژو افادِه جَمَه کَِرِه؟ همنی بالایَه کو مایَن: چشته خور، میراث خورَم مبو. هِچی ژو رَه نوایا طلبی میراثی هم ماکَِرِه.
چَشی دَِمَِبَِستِه، آلَه ماکَِرِه. یعنی چه؟ کُجَه مایَن؟
: چشم هایش را می بندد، دهانش را باز می کند.
اَِنَه اصطلاحَه بابَِتی ای نفری پُررو، بی مُلاحیظه، بی چاکَه دهنی ره ماین کو هِشکینَه احترام قائل نییَه، وختی اینی نفری رَه درگیر مبو هرچی ژو آله پی بیرینما مایِه. حتّا اونی کو ژو نون بخورچِش. ممکنه تُهمتَم به آدمی بکووِه.
= چوتا ،همیشَه تَیی سَبِه مَنَِمُنِه.
: جوجه همیشه زیر سبد نمی ماند.
: چوتُن تا کَسینییَن ژون تَیی سَبِه نییامَِدارَن تا کَِلا یا رووآ ژون نَبَِرِه. یا دله حوضی نَکَن خفه بَبین. کمی کو گُوْز بَِبِن اونقدی کو رووآ نَزُنِه ژون بَرِه، اَِنقَد پَرَه بالی موکوئَن تا سَبَه چَپَه ببو اونوخت هوشتَِرَه تیی سبه پی بیرین مِین.
اَِسَه وختی کو جَِوُنی چیز فَمی مَِبین دیگه پییَِرَه مار هکاتی گوش مناکَِرَن و دَنین کییِه بُند مَنَِه بین هر کاری ژون دَِلی گییا ماکَِرَن. البته وَشکی اَِنطورییَن. دُتی باز وِیتَِرییَن ویشتَِری پییَِره مار هکاتی گوش ماکَِرَن. قدیم کو اَِنطور با، اَِسَه منه زُنون. پس زیکی هرچه گُوْزتَِری مَِبین، خوداختیارتری مَِبین، هَمنی بالا مایَن کو: چُوِتِه همیشه تیی سَبِه منَِمُنَن.
چو ،تَیی پَِلاسی پی بیرینَِچِش
: چوب را از زیر پلاس (نوعی زیرانداز) بیرون آورده.
ملیمه، وختی ای نفر چو ژو دَس دبو، ژو جَِسارَِتَم ویشتَِری مَِبو. اَِنَه مَثَِلَه در مقامی تعجبی در موردی وَچِیی مایَن کو تا اَِسَه به علّتی ناتوانی اذیت و آزاری نَِدَِرچِش، اَِسَه کو ای کمی زور دَِکَِرچِش، دارِه اذیّت ماکَِرِه. یعنی کو تازَه اَِن اُوولی ژو اذیّتییَه.
چو، خَِرسی دَس کَِچی.
: چوب به دست خرس افتاده است.
: هَمنطوری آدم خرسی حریف منَِبو، چه بَرَِسِه کو چو هم ژو دس کِه. اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای آدمی مایَن کو به خودیی خود مردم آزاری ماکَِرچِش، اَِسَه اییَه کاری هم ژو دِچیشُن کو مَِزُنِه خوشتُن کارین زوری پی هم استفاده هاکَِرِه. دیگه هِشکین ژو حریف منَِبو. همنی بالا مایَن: چو خرسی دَس کَِچی. منظور ژو پست و مقامییَه کو باعثی اذیت و آزاری ویشتری مبو.
چو دَس گیرِه، صِی نَفَِرُن کُتَِکی مُخورِه
: چوب به دست بگیرد، کتک صد نفر را می خورد.
آدم وختی چو ژو دَس دبو، ژو جَِسارَِت زیاد مَِبو. وختی کو ای نفر چو ژو دَس دبو وُ کُتَِکی بَخورِه، معلیمه کو خیلی بی عُرضِیَه.
: اَِنَه مَثَِلَه به شوخی ای نفری رَه مایَن کو پُررووَه، جَِسارَِت داره، ولی زور نداره. پُرروگَِری هم ماکَِرِه. َاَگَِه چو هم دَس گیرِه، بازَم ژو دومَِسازَن. وختی مَِگَِشُن ژو شیر وپاکَِرَن، اَِنَه مَثَِلَه ژو رَه مایَن، ژو بَِخییالی کو مایَن چو دس گیرِه صِی نفرُن دومَِسازِه. مَِشو جَِلو، بی عُرضَِگی پی کُتَِکی مُخوره وُ مِی دَِمبال. بازَم ژو رو کمی منابو.
