1= چَشَه دوژَه بییَِمیچی. : یَنی چَه؟ 

 : چشم دوز آمده است. 

: یعنی خُنین غلبه هاکَِرچی، وختی ای نفر هَِلاکَه وُ خُنی مَِشو، هَمَِنطور کو نییَِستَه، هِی ژو کَِبلِیی چَشُن kεblei čašon (پَِلکی چَشُن) هُم مَِشین و ماشین. هِی خُنین پی مَِپَِرییِه. اَِن موقه یَه کو در موردی ژو مایَن چَشَه دوژَه بییَِمیچی.

2= چَشی دووَِجَن čaši duvεjan معنی و منظور چیچییَه؟ 

 : چشم هایت را بدوز. 

: وختی مَِگَِشُن بایَن کو کامَِلَن ای نَفَِری یا ای چییی مواظب با وُ هَمَِه چی دَِر نظر دَِربیت، ماین چَشی دووَِجَن.

3= چَقویی دَستَه مَِکَِرِه !!! 

 : چاقوها را دسته می کند. 

: اَِنَه اصطلاحَه دو معنی دارِه. اییی ژو اَِنَه کو، داره وسیلِه یی گوش بُری آماده مَِکَِرِه تا مرتُمُن گول بَکّووِه وُ ژون گوشی بَربینِه. دویَِمینی ژو اَِنَه کو، وَختی ای نفر بَد جنس و بد ذات ببا، ویکار مَنَِزُنِه بَنینِه، مَرتُمُنَه پاپوش دُرُست مَِکَِرِه. هَمَِنی بالا در موردی ژو مایَن: دارِه چقویی دسته مَِکَِرِه.

4= چَکَّه پوف کَِردِش. یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟ 

: یعنی، دقّت، فدایی سرعتی کَِردییُن. فقط مَِگِیش ای کاری هاکَِزبیش، دیگه به ژو کیفیتی توجه نداره. کاری کو به ژو واگذار کَِربِت، فوری انجام بَِدِش بیدونی اَِنی کو دقت هاکَِربیش. سُرعَِت به خرج بَِدِش ولی سَر و تَیی کارین هُمَِوَِردِش و سَمبَِل کَِردِش و بَِشا.

5= چَِر چَِر مَِکَِرِه. یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟ ممکنَه تا اَِسَه نَِشنوابیتُن. 

: اَِنَه اصطلاحَه بابَِتی ای نَفَِری مایَن کو مِیلی به سورچَِرُنی داره، هر جا سور مادَن اُیَم دَرَه. همیشه اینی نفرُن سَری سُفرِه مَِچَِرِه. اینییَه مَثَِلَم دارین کو مایَن: هرجا آشَه، کَل، فرّاشَه.

6= چَِرَه بَری گَنجِه وایَه؟ یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟ 

 : چرا درِ گنجه (دولابچه ، کمد) باز است؟ 

: وَختی ای نفر غُرغُرو وُ وییُمَه گیر، چی ژو گیر مَِنِه کو وییُمَه بَرِه وُ دعوا رِی وَِنِه، بُند مَِکره به بَرَه بُوْنی. چَِرَه اَِن بَر وایَه؟ چَِرَه اون بَر دَِبَِستِیَه؟ چَِرَه رییُنَه اَِنجو اَِشتِه؟ چَِرَه لَلَِکِه جُفت نییَن؟ خُلاصه اَِنجور وییُمَه هایی. تا دَعوا رِی نَوَِنِه، وَِل مناکَِرِه.

7= چَِرَه دُوْمَه دَِمَِتُن ؟ یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟ 

: چرا دام میتنی ؟ 

: وَختی دُوْمَه تُنَه، مَِگِیش دُوْمَه دَتُنِه، تا ای شیکاری هاکَِرِه، هِی مِی وُ مَِشو، مِی وُ مَِشو. اَِسَه وختی مَِفَِمَن کو ای نفر بَِه قصدی سویی ای جا هِی مِی و مَِشو، ژو رَه مایَن: چَِرَه دُوْمَه دَِمَِتَن؟ یعنی مَِگَه هَما هَِکاتُن دَِلَه چیمیچی تَه گیرِه؟

8= چَِرَه پَشی کوشی ماخورَن؟ یعنی چه؟ کُجَه کاربُرد دارِه؟ 

: چرا پشت گوشَت را می خارانی؟ 

: اَِنَه اصطلاحَه ای نفری رَه مایَن کو اییَه کاری ژو دِچیشُن کو اَِنجام بَدِه، ژو زور مِی کو اَِنجام بَدِه، یا ای چی ژو پی واپَِرِسِچیشُن، مَنَِگیش جوواب هادِه، ولی پَشتی گوشی ماخورَِنِه. هَمَِنی بالا ژو پی ماپَِرسَن: چَِرَه پَشی گوشی ماخورَن؟

9= زیلَه سَر بَِشّییُن فارسیی ژو چیچی مایَن؟ مثلَن مایَن : مو زیلَه سر بَِشا. 

: طاقت و شکیبایی به سر آمدن. یا: مو زیلَه سییا واکَِردِش، هم مایَن..

10= خَِفتینَه چیچی رَه مایَن؟ 

 مَثَِلَن مایَن: اَِنَه خَِفتینه چیچییَه تُوْن کَِرچَه؟ 

: ای جور جیلیقا بیچی کو قدیم دله جنگی تُوْن به تُونی، تُون مَِکَِرچیشُن. دله فرهنگی لغتی نوشتَِیَه : لباس جنگی پر از پشم یا ابریشم یا پنبه که جلوی ضربات شمشیر دشمن را بگیرد.

اَِسَه هرکین ای هَلِیی تُون مَِکَِرِه کو خیلی ژو چاق نَِشُن مَِدِه، ژو رَه مایَن : اَِن چیچییَه تُون کَِرچَه، خَِفتینَه؟

11= کالَه وَِلَِرد نَکَِرا. : یَنی چَه، کُجَه کاربُرد داره؟ 

: خام و نپخته نخور. یا: خام و پخته را جمع نکن. 

: وَختی کو حاصَِل هَِنِه نَرَِسِچی، یا انی کو ای چی هَِنِه خا نَپیژییِچی وُ ای نفری کو ژو دَِل لَسَه یا وَشُنَه مَِگِیش اون حاصل یا چی بَخورِه، ژو رَه مایَن نَخورا، کالَه هَِنِه. کالَه وَِلَِرد نَکَِرا !!!

ای وختَم مِینی کو به اشاره مایَن: کالَه وَِلَِرد کَه. یَنی همه چی جَمَه کَه وِیر بَشَه تا اینی نفری نبرچی.

12= چَِل بُندَ تُوْن کَِرچِش ( دَِلَه اَِن اصطلاحین، چهل بند، همون« چهل تکّه» مبو). 

. : چهل بند به تن کرده.

: وختی مَِگَِشُن بایَن فُلُنی داره مظلوم نمایی ماکَِره تا هما گول بَکّووِه کو به نفعی ژو رأی هادین، اصطلاحَن مایَن: چَِل بُندَه تُون کَِرچِش. 

قدیم بعضی کاسبی دَبِین وختی مَِگییَِشُن بَشین اداره یی دارایی، کُتَه پَشتَِه دیم تُوْن مَِکَِرشُن یا کُونَه هَلِه تُوْن مَِکَِرشُن تا مأموری دارایی فکر هاکَِرِه خیلی بیچاره یَه تا ژو مُلِیظَه هاکره مالیات ژو رَه زییاد نَنَِوی سِه. مأموری دارایی هَم کو مَِفَِما، هُمدیگَِرُنَه ماشُن: چَِل بُندَه تَوْن کَِرچِش.

13= چَِلا پَشی بَری اَِندِچِش. یَنی چَه؟ کُجَه کاربرد داره؟

 : چراغ را پشت در گذاشته. 

: اَِنَه اَِصطلاحَه بابتی ای نفر بدعملی رَه مایَن کو خوشتُن قایم بَِکَِرچِش هِجّا اَفتُوْوی منه بو. یا قرار مارزِه ولی مَِنِه سری قراری. یا بابتی ای نفری ماین کو یاواشَِکی دَِلَه ای جمعی پی بُوْریت بابو. اونوخت مایَن: چَِلا پَشی بَرییَِندِچِش.

اَِنَه مَثَِلَه ای داستانی داره کو دله صَفِه یی 511 جلدی اُوْوَِلی کتابی « گنجینه مثل های گویش سمنانی» نوشتِیَه.

14= چَِلچلا دَِلَه مَِشو، مَرگوژا بیرین مِی!!!

: چلچله (دم جُنبانک) داخل می شود، گنجشک بیرون می آید. 

: وختی مَِگَِشُن بایَن بافتی ای پارچه یا بُلیزی کو دستی هُوْوَِچیشُن خیلی شُلَه وُ ژو لُکَه لُوْوی خیلی گُشادییَن و به دردی مَنَِخورِه، اَِنَه مَثَِلَه مایَن.

15= چَِلَّه بَِنیَِسچی.

 : چلّه نشسته است. 

چَِلَّه بَِنیَِستییَن اَِنَه کو ای نفر به منظوری اَِنی کو ژو مَشکَِل واشو، چهل رو گوشه یی ای جایی مقدسی مثلی ایمامزاده یا مچتی بَنینِه و کم چی بَخورِه، هِی دا هاکَِر] وُ وَِردی بَخونِه. 

اَِسَه اَگَه ای نفر چُن رو دنین کییَه بَنینِه وُ بیرین نِی، یا ای نفر دَِلَه مَِهمُنی ای گوشَه بَنینِه وُ هِشکین گَل نَشو، ژو رفیقی در موردی ژو به شوخی مایَن: چَِلَّه بَِنیَِسچی.

16= چه خَبَِرَه خوشتُن دَس گیچَه؟ 

 : چه خبره به خودت پرداختی، به خودت رسیدی؟ 

: وَختی ای نفر بعدی چُن وختی به خوشتُن سَرَه وَضی مَِرَِسِه، نووَه هَلِه تُوْن مَِکَِرِه، یا هوشتُن چاخ مَِکَِرِه، ژو دوستَه رفیقی به شوخی ژو رَه مایَن: چه خبرَه هوشتُن دَس گیچَه؟ مَِگَه بَشَه دُوْخوازی؟

17= چَِه قَِری چو کَِرچِش !!! 

 : چه قری ساخته !!!

: اَِنَه اصطلاحَم مَِثلی ژورین اصطلاحَه مَِمُنِه. وختی ای نفر بَعدی چُن وختی به خوشتُن مَِرَِسِه، ژو رفیقی کو تعجُب ماکَِرَن، اَِنَه اصطلاحه ژو رَه مایَن یا اَِنی کو هوشتُن گَل مایَن.

18= چَِه خوش دَکَه پُزَه !!! 

 : چه خوش دَک و پُز است !!! 

: اَِنَه اصطلاحَه هَم به شوخی ای نفری رَه مایَن کو خوش اَِخلاقَه، خوش هیکَِلَه، خوشگَِلَه، هَلِیی خویری تُوْن کَِرچِش، خلاصه چه مرتب و مُنَظمَه . بَِر عکسی ژو مایَن: چَِه بَد دَکَه پُزَه !!!

19= چَِه سُونگی دورِه کووآ، چَِه دورَه سُونگی کووآ، اَِن دورِیَه کو مَِشکییِه. 

: چه سنگ را به کوزه بزنی، چه کوزه را به سنگ بزنی، این کوزه است که می شکند. 

: وختی مَِگَِشُن به ای نفری هُشدار هادَن کو با قویتری خوشتُن دَِنَِکا، با حَِرّافی و داده بیداد منه زُن ژو حریف ببا، اَِنَه مَثَِلَه ژو رَه مایَن. یعنی چون او قویترییَه چه زور وَری، چه پیل وَری، تو ژو حریف منه با، ژو تُوْنی نشا.

20= چَِه نازُک مَِریسِه !!! 

 : چقدر نازک می تابد. 

: قدیم وختی چَرِه رَه نا مَِرَِشُّن، هرکین نا نازُکتری با و لطیف تری با، اون نا، گَِرُنتری با وِیتَِری هم مِرینشُن. اَِسَه اَِن اَِنجو دَِربیتُن تا بَشین سری اصلی قضییِه. یعنی تفسیری مثلین. 

: وختی مِینَن اییَه دُختَِرَه خوشکَِلِه یا اییَه جَِنیکا کو خیلی خوشکَِلِه، با ناز و غمزِه رِی مَِشووُ قَِرَه فری مَِدِه کو هما بَد گَِلُن دَِل بَسوزَِنِه، حَسودی پی مَِگَِمُن طَنَه طینِه ژینَه بائین، یا ای جور اَِعتراض هاکَِربیمُن بابَِتی ژین مائین: چَِه نازک مَِریسِه؟ یعنی چقد خوشتُن نمایش مَِدِه کو هما دل بَسوزَِنِه. 

21= چُپُقی جُوْمَه داری چاخ مَِکَِرِه. 

 : چپق جامه داری چاق می کند.

اُوَِل مَِگی بِینین «جُوْمَه دار» کی رَه مایَن؟ قدیمی حمّومی قبلی اَِنی کو کُمُدی، مُد بَبین، هَرکین حمُّوم مَِشا، خوشتُن هَلِه کو دَِلَه تَلین دَبِن، سَری حمّومی، جُوْمَه داری مَِسباردِش. اَِن جُومَه داری وظیفه اَِن با کو هر وخت ای نفر دَنین حمّوم، فوته یا قدیفه مَِگییِش، ژو دَِلَه تَلین پی بیرین مییاردش و ژو رَه مَِبَِردِش. وختی هم کو دنین گرمخُنِه یی حمومی پی بیرین مییَِما، ژو مُشتَه مال مَِدِش. اگه چُپُقی هم با، ژو دله تَلین پی ژو چُپُق بیرین مییاردِش و ژو رَه چاق مَِکَِردِش. بَعدی اَِنی کو دو هِیرَه پُکی عمیقی موکووآتِش و هوشتُن مَِساتِش، چُپُق صاب چُپُقی دَس مَِندِش. وختی کو مَِگییِش چِپُق چاق کَِرِه، چون تنباکویی چُپُقی ژو نبا، سَر چُپُق کَلَّه کوت تنباکو دَِمَِراقُستِش، اَِن یعنی اَِصراف. اَِسَه هرکین مرتُمُن چی ژو دَس مَِکِه وُ اَِصراف ماکَِرِه، ژو رَه مایَن: چُپُقی جومَه داری چاق مَِکَِرِه. 

 : اَِن دله مَثَِلین چُندی کلیمه یی تازه دَبِن کو شما رَه مَِنَِویسون. 

جُوْمَه دار= جامه دار. تَلییَه= بُقچه

مَِسباردِش: می سپرد. بَِسباردییُن= سپردن. دَِرَِسباردییُن: گِلِة دوستانه کردن. فوتَه= لُنگ قدیفه= حولة بزرگ که تمام تن را می پوشاند. گَرم خُنِه یی حمّومی: آن بخش از حمام که بسیار گرم است و افراد در آنجا فقط با لُنگ هستند برای استحمام. کَلُّه کوت: انباشته روی هم. دَِمَِراقُستِش= روی هم می تپاند. دَِراقُستییُن= تپاندن.

22= چوتا همیشَه تَیی سَبِه مَنَِمُنِه. 

 : جوجه همیشه زیر سبد نمی ماند. 

 : چوتُن تا کَسینییَن ژون تَیی سَبِه نییامَِدارَن تا کَِلا یا رووآ ژون نَبَِرِه. یا دله حوضی نَکَن خفه بَبین. کمی کو گُوْز بَِبِن اونقدی کو رووآ نَزُنِه ژون بَرِه، اَِنقَد پَرَه بالی موکوئَن تا سَبَه چَپَه ببو اونوخت هوشتَِرَه تیی سبه پی بیرین مِین. 

اَِسَه وختی کو جَِوُنی چیز فَمی مَِبین دیگه پییَِرَه مار هکاتی گوش مناکَِرَن و دَنین کییِه بُند مَنَِه بین هر کاری ژون دَِلی گییا ماکَِرَن. البته وَشکی اَِنطورییَن. دُتی باز وِیتَِرییَن ویشتَِری پییَِره مار هکاتی گوش ماکَِرَن. قدیم کو اَِنطور با، اَِسَه منه زُنون. پس زیکی هرچه گُوْزتَِری مَِبین، خوداختیارتری مَِبین، هَمنی بالا مایَن کو: چُوِتِه همیشه تیی سَبِه منَِمُنَن.

23= چو تَیی پَِلاسی پی بیرینَِچِش

 : چوب را از زیر پلاس (نوعی زیرانداز) بیرون آورده. 

ملیمه، وختی ای نفر چو ژو دَس دبو، ژو جَِسارَِتَم ویشتَِری مَِبو. اَِنَه مَثَِلَه در مقامی تعجبی در موردی وَچِیی مایَن کو تا اَِسَه به علّتی ناتوانی اذیت و آزاری نَِدَِرچِش، اَِسَه کو ای کمی زور دَِکَِرچِش، دارِه اذیّت ماکَِرِه. یعنی کو تازَه اَِن اُوولی ژو اذیّتییَه.

24= چو خَِرسی دَس کَِچی. 

 : چوب به دست خرس افتاده است. 

: هَمنطوری آدم خرسی حریف منَِبو، چه بَرَِسِه کو چو هم ژو دس کِه. اَِنَه مَثَِلَه بابتی ای آدمی مایَن کو به خودیی خود مردم آزاری ماکَِرچِش، اَِسَه اییَه کاری هم ژو دِچیشُن کو مَِزُنِه خوشتُن کارین زوری پی هم استفاده هاکَِرِه. دیگه هِشکین ژو حریف منَِبو. همنی بالا مایَن: چو خرسی دَس کَِچی. منظور ژو پست و مقامییَه کو باعثی اذیت و آزاری ویشتری مبو.

25= چو دَس گیرِه، صِی نَفَِرُن کُتَِکی مُخورِه 

: چوب به دست بگیرد، کتک صد نفر را می خورد. 

آدم وختی چو ژو دَس دبو، ژو جَِسارَِت زیاد مَِبو. وختی کو ای نفر چو ژو دَس دبو وُ کُتَِکی بَخورِه، معلیمه کو خیلی بی عُرضِیَه. 

: اَِنَه مَثَِلَه به شوخی ای نفری رَه مایَن کو پُررووَه، جَِسارَِت داره، ولی زور نداره. پُرروگَِری هم ماکَِرِه. َاَگَِه چو هم دَس گیرِه، بازَم ژو دومَِسازَن. وختی مَِگَِشُن ژو شیر وپاکَِرَن، اَِنَه مَثَِلَه ژو رَه مایَن، ژو بَِخییالی کو مایَن چو دس گیرِه صِی نفرُن دومَِسازِه. مَِشو جَِلو، بی عُرضَِگی پی کُتَِکی مُخوره وُ مِی دَِمبال. بازَم ژو رو کمی منابو.